طبق روال سال تحصیلی دانش‌آموزان از مقطع متوسطه اول و دوم به آموزش زبان انگلیسی الزام دارند، اما طبق مصوبه هزار و بیست و ششم شورای عالی آموزش و پرورش با موضوع «ماده واحده آموزش زبانهای خارجی» به دلیل تنوع‌بخشی به زبانهای خارجی، دانش‌آموزان علاقه‌مند می‌توانند علاوه بر زبان انگلیسی به صورت اختیاری برای یادگیری زبانهای عربی، فرانسه، آلمانی، ایتالیایی، روسی، اسپانیایی و چینی اقدام کنند.
این مصوبه که پس از ابلاغ رسمی با امضای رئیس‌جمهور و رئیس شورای عالی آموزش و پرورش و وزیر آموزش و پرورش و آگهی در یکی از روزنامه‌های رسمی قطعیت پیدا کرده است، به حسب نیازهای زمان حاضر و کسب شایستگی‌های لازم از سوی دانش‌آموزان تدبیری مناسب است تا بتوانند در کنار تحصیل سرفصل‌های آموزشی، یکی از زبانهای خارجی را به طوری که بر آن مسلط باشند با علاقه‌مندی فراگیرند.
از مزایای دیگر این ابلاغ می‌توان به اختیار داشتن دانش‌آموزان براساس علاقه‌مندی به انتخاب زبانی دلخواه، اشاره کرد که قطعا این عدم اجبار، موافقان زیادی خواهد داشت و مخالفانی نخواهد داشت، اما گویا قرار است کتاب جدیدی به نام زبان قرآن تألیف شود که در تمامی مقاطع تدریس شود. قرار است در این کتاب مباحث تخصصی عربی مطرح نشود(هرچند اینک نیز کتاب عربی با عنوان «عربی، زبان قرآن» آموزش داده می‌شود). درباره صحت و سقم این موضوع، کارشناسی طرح، ویژگی این کتاب در صورت تأیید و اینکه این کتاب چقدر می‌تواند به منظور توسعه فرهنگ قرآنی راهگشا باشد با تعدادی از کارشناسان و صاحب‌نظران گفت‌وگو خواهیم کرد.
در ادامه مشروح گفت‌وگو با رضا نباتی، کارشناس برنامه درسی قرآن دفتر تألیف کتب درسی و از مؤلفان کتاب‌های درسی قرآن وزارت آموزش و پرورش، را خواهید خواند؛
نظرتان را درباره طبق مصوبه شورای عالی آموزش و پرورش با موضوع «ماده واحده آموزش زبانهای خارجی» و تنوع‌بخشی به فراگیری زبانهای خارجی از سوی دانش‌آموزان علاقه‌مند بگویید.
طبق مصوبه اخیر شورای عالی آموزش و پرورش كه با هدف تنوع‌بخشی به زبانهای خارجی، علاوه بر زبان انگلیسی، آموزش زبانهای فرانسه، آلمانی، ایتالیایی، روسی، اسپانیایی را هم مجاز شناخته بود، این بار دو زبان چینی و عربی را هم به رسمیت شناخته است. با این تصمیم انتظار می‌رود منویات رهبر معظم انقلاب اسلامی كه فرموده بودند «انگلیسی باید از انحـصار زبان خارجه خارج شود و به زبانهای دیگر مانند چینی و عربی اهمیت داده شود» به زودی با تألیف كتاب‌های درسی مكالمه زبان عربی از سوی سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی محقق شود.
با وجود درس عربی در نظام آموزش و پرورش به چنین مصوبه‌ای نیاز بود؟
پاسخ این سؤال دو بخش دارد؛ اول آنكه علت در فرمایش مقام معظم رهبری، كه در ۱۵ اردیبهشت ۱۳۹۵ فرمودند، كاملاً مشهود است. معظم‌له فرمودند: «قبل‌ها مكرر گفته‌ام این اصرار بر ترویج زبان انگلیسی در كشور ما یك كار ناسالم است. زبان خارجی و زبان علم كه فقط انگلیسی نیست. چرا زبانهای دیگر را در مدارس به عنوان درس زبان معین نمی‌كنند؟! انگلیسی باید از انحـصار زبان خارجه خارج شود و به زبانهای دیگر مانند چینی و عربی اهمیت داده شود».
دوم، زبان عربی یكی از شش زبان بین‌المللی محسوب می‌شود كه در طول این سال‌ها مورد غفلت جدی قرار گرفته است، چراكه اصل۱۶ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، آموزش زبان عربی را پس از دوره ابتدایی تا پایان متوسطه تصریح می‌كند و نیز یادگیری زبان عربی به عنوان زبان نخست جهان اسلام (و نیز یك زبان بین‌المللی) و زبان بیش از ۲۰ كشور كه برخی از آنها، كه از راه خشكی و دریا همسایه جمهوری اسلامی ایران‌اند، امری معقول و حتی لازم به نظر می‌رسد. با این حال این موضوع در طول سال‌های گذشته از سوی وزارت آموزش و پرورش بین دروس زبانهای خارجی مغفول مانده است.
با وجود زمینه‌ها و استعدادهای فردی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی فراوان و از سوی دیگر به دلیل وجود درس عربی در جدول برنامه‌های درسی و آموزشی همیشه این تلقی نادرست وجود داشته است كه درس عربی موجود كفایت آموزش زبان عربی را دارد، در حالی كه طبق قانون اساسی درس عربی باید در خدمت فهم ساختارمند آیات شریف قرآن كریم و متون دینی چون نهج‌البلاغه، صحیفه سجادیه، ادعیه و زیارات و نیز تقویت زبان و ادبیات فارسی باشد.
آیا این تصمیم به نفع آموزش عربی، زبان قرآن، است؟
یقیناً این تصمیم بركات و آثار مثبت متعددی در هر دو بخش دارد و پیش‌بینی می‌شود که در بخش زبانهای خارجی با استقبال گسترده دانش‌آموزان، خانواده‌ها، مدارس و دبیران روبه‌رو شود. این مصوبه به دنبال درخواست رسمی دو حوزه تربیتی سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی یعنی گروه درسی قرآن كریم و عربی و گروه درسی زبانهای خارجی دفتر تألیف از شورای عالی آموزش و پرورش و برگزاری جلسات مشترك انجام شده است. درخواست دفتر تألیف از شورای عالی آموزش و پرورش این بود كه با توجه به ضرورت توجه به زبان عربی به عنوان زبان جهان اسلام، آموزش زبان عربی به عنوان یكی از زبانهای خارجی به صورت «اختیاری» به دروس دانش‌آموزان دوره‌های اول و دوم متوسطه اضافه شود.
در این درس، كه با هدف آموزش زبان عربی به عنوان زبان جهان اسلام پیشنهاد شد، اهداف متعددی مد نظر بود، مانند تعلیم جملات كوتاه مكالمه در كتاب‌های پایه‌های هفتم تا دوازدهم و نیز تقویت مهارت سخن گفتن با زبان عربی. خلاصه آنكه دانش‌آموز در حد رفع نیازهای ساده جملاتی را می‌آموزد. همچنین نحوه گفت‌وگو در اماکنی مانند زیارت عتبات عالیات، پیاده‌روی اربعین، تجاری و سیاحتی و حتی در فرودگاه، بازرسی، اداره گذرنامه و هتل را فراگیرند.
آیا این تغییرات در راستای اسناد تحولی وزارت آموزش و پرورش است؟
بله، زیرا مطابق سند برنامه درسی ملی، رویكرد برنامه درسی عربی به پرورش مهارت‌های زبانی به منظور تقویت فهم قرآن و متون دینی و كمك به زبان و ادبیات فارسی اشاره می‌کند(حوزه تربیت و یادگیری قرآن كریم و عربی). همچنین زبانهای خارجی علاوه بر كاركرد ارتباط میان‌فردی و بین فرهنگی، در توسعه اقتصادی مانند صنعت گردشگری، تجارت، فناوری، توسعه علم و هوشیاری اجتماعی و سیاسی مؤثر است(حوزه تربیت و یادگیری زبانهای خارجی). لذا مطابق این اسناد، پرداختن به مهارت سخن گفتن و توان ارتباطی به زبان عربی می‌تواند از اهداف اصلی آموزش حوزه تربیت و یادگیری زبانهای خارجی باشد.
با این مصوبه چه تغییراتی را در آموزش عربی شاهد خواهیم بود؟
تغییرات در دو بخش قابل توجه است؛ اول در بخش آموزش زبانهای خارجی كه انتظار می‌رود یك كتاب مستقل عربی به عنوان زبان خارجی با رویكرد تقویت مهارت ارتباطی و در راستای توجه به فرموده مقام معظم رهبری، تألیف و آموزش داده شود، به نحوی كه فارغ‌التحصیل این درس در پایان متوسطه دوم به زبان عربی تسلط نسبی و عمومی داشته باشد. از سوی دیگر در دانشگاه فرهنگیان برای این درس، رشته و سرفصل‌های لازم تعریف شود. این دو بخش برعهده حوزه تربیت و یادگیری زبانهای خارجی است. البته حوزه تربیت و یادگیری قرآن كریم و عربی نیز در این زمینه همكاری و مشاركت خواهد کرد.
در بخش آموزش عربی، زبان قرآن، فرصت جدیدی فراهم خواهد شد تا منویات مقام معظم رهبری پس از ۲۳ سال محقق شود، چراكه ما به این فرصت، شدیداً نیاز داشتیم. معظم له در دیدار مدیران و جمعی از کارشناسان سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی در ۲۷ دی ۱۳۷۹و نیز در سوم شهریور ۱۳۷۶ به صراحت فرمودند: «ما به نگاه سومی در آموزش عربی نیاز داریم».
ایشان در توضیح سخنشان فرمودند: «ما سه گونه یادگیری عربی داریم، اول آن آموزش عربی است که ما در حوزه‌های علمیه یاد می‌گیریم، که این فلسفه‌اش این است که ما بتوانیم در تعبیرات عربی دشوار که یک عرب معمولی هم درست نمی‌فهمد، مراد را پیدا کنیم؛ یعنی به طور کامل بر قواعد و دستور زبان عربی مسلط شویم؛ … دوم مراد از آموزش عربی، آموزش مکالمه عربی است … اما ما به نوع سومی از آموزش زبان عربی نیاز داریم؛ معارف اسلامی و معارف دنیا و آخرت ما در قرآن، نهج‌البلاغه و صحیفه سجادیه و در انواع و اقسام متون دینی قرار دارد؛ مثل روایات، دعاها و زیار‌ت‌ها. گاهی اوقات که انسان صحیفه سجادیه را می‌خواند، دلش پر از غصه می‌شود که چه طور مردم نمی‌‌توانند اینها را بخوانند؛ چون با ترجمه هم درست نمی‌شود اینها را تفهیم کرد. اگر مردم با زبان عربی انس پیدا کردند؛ هنگامی که صحیفه سجادیه یا دعای کمیل را بخوانند، بهتر درک میکنند. نسل ما چه موقع باید اینها را یاد بگیرد؟! آیا باید دائماً بنشینیم ترجمه کنیم؟ نه؛ ما باید عربی را آنچنان بیاموزانیم که دانش‌آموزان و لو هیچ قاعده‌ای را هم ندانند، اما وقتی متن را می‌خوانند، معنایش را بفهمند؛ و این کاملاً ممکن است».
مقام معظم رهبری در همان دیدار خاطره‌ای را نقل کردند كه بیان آن برای روشن‌تر شدن منظور معظم‌له مفید است. ایشان ادامه می‌دهند: «چند ماه پیش از این، یکی از بچه‌های من امتحان داشت؛ کتاب عربیاش را آورد و از من سؤالی کرد؛ من نگاه کردم، دیدم بعضی از این مطالبی که در کتاب نوشته شده، من درست آنها را نمی‌دانم. البته به کتاب نگاه کردم، فهمیدم و به سؤالش پاسخ گفتم؛ اما دیدم او به این قواعد دشوار احتیاجی ندارد؛ چه لزومی دارد آنها را بداند؟ به جای همه اینها شما باید کاری کنید که دانش آموز، «متن‌خوانی عربی» را یاد بگیرد و وقتی که مفاهیم عربی را می‌خواند، به ذهنش منتقل شود؛ شما به این احتیاج دارید و به نظر من این کار لازمی است؛ اما کتاب عربی فعلی قطعاً این‌طور نیست».
در دیدار وزیر آموزش و پرورش و همراهانشان با معظم‌له در سوم شهریور ۱۳۷۶ ایشان فرمودند: «توجه به آموزش عربی در مدارس، نه با هدف درك مفاهیم پیچیده حوزه ای و نه به منظور مكالمه، بلكه به نحوی كه پس از مدتی آموزش، دانش‌آموزان بتوانند معانی نماز، دعای كمیل و مكارم اخلاق و … را بفهمند و با مناجات و نحوه سخن گفتن و راز و نیاز با خدا آشنا شوند. مطالعاتی انجام شود كه برای وصول به «هدف سوم» چگونه می‌توان آموزش داده شود. من هم در این دو موضوع قرآن و عربی كمك خواهم كرد. هم كمك مالی و هم كمك معنوی».
آیا توجه به زبان عربی موجب تضعیف زبان فارسی نمی‌شود؟
اگر به ارتباط دو زبان فارسی و عربی دقت كنیم، شاهد یك اتفاق جالب و زیبا هستیم. «تلفیق» دو زبان عربی به گونه‌ای است كه علی‌رغم عدم امكان جداسازی این دو زبان از یكدیگر، زبان فارسی نه تنها توانسته است استقلال خود را به عنوان یك زبان حفظ كند، بلكه از زبان عربی برای غنای معنوی خود استفاده کند. لذا یكی از تكالیفی كه قانون اساسی بر عهده زبان عربی گذاشته كمك به فرهنگ‌سازی در زبان و ادبیات فارسی است.
چه ضرورتی برای ضرورت افزودن زبان عربی به زبانهای مصوب وجود دارد؟
دلایل مهمی برای این تصمیم ضروری و دیرهنگام وجود دارد؛ از یك سو زبان رسمی ۲۲ کشور مسلمان عربی است. این كشورها عبارت‌ا‌ند از عراق، عربستان، سوریه، لبنان، کویت، امارات، عمّان، قطر، بحرین، یمن، اردن، مصر، سودان، تونس، الجزایر، لیبی، مغرب، موریتانی، فلسطین، موریتانی، سومالی، جیبوتی، کومور. مطابق آمار سال ۲۱۱۲ جمعیت عرب‌زبانان جهان ۵۷۲ میلیون نفر بود. البته از ۲۲ کشور عربی، ۸ کشور بیش از یک زبان رسمی علاوه بر عربی دارند و ۱۱ کشور هم علاوه بر زبانهای رسمی، زبانهای مهم و پرگویش دیگری دارند، مانند عراق که ۵۲ درصد جمعیت شمال و شرق آن کُرد هستند.
افزون بر جهان عرب، این زبان در کشورهای چاد و اریتره نیز تا حدی رسمیت دارد و در کنار زبان فرانسه و زبانهای محلی آفریقایی جزو زبانهای رسمی اکثر کشورهای آفریقایی محسوب می‌شود. زبان عربی در نیمه جنوبی استان خوزستان و بخش‌هایی از استان بوشهر و هرمزگان و جنوب استان فارس هم گویشوران قابل توجهی دارد. از سوی دیگر یکی از شش زبان رسمی سازمان ملل متحد است. این مصوبه باید سال‌ها پیش اجرا می‌شد. در واقع دیرهنگام اما ضروری است.
باید توجه کرد كه ایرانیان سفرهای زیارتی بسیاری به عراق و عربستان و سوریه دارند تا آنجا كه طبق آمار رسمی گاهی نزدیک به نیمی از مسافرانی که از کشور خارج می‌شوند، گردشگران زیارتی هستند. همچنین روزبه‌روز شاهد اقبال مسافران زیادی از كشورهای عربی برای زیارت، درمان، سیاحت و… به ایران هستیم. همین موضوع می‌تواند محمل خوبی برای كارآفرینی به ویژه در صنعت گردشگری باشد. لذا دانش‌آموزان و خانواده‌هایشان می‌توانند به حسن همجواری با كشورهای عربی برای تعیین رشته و شغل و فعالیت‌های گوناگون اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی فكر و تصمیم‌گیری كنند. لذا این مصوبه مزایای فراوانی دارد از جمله:
۱- در راستای اجرای رهنمودهای مقام معظم رهبری جهت شکستن انحصار آموزش زبان انگلیسی به عنوان تنها زبان خارجی ارائه شده در مدارس کشور، زبان عربی در میان زبانهای بین‌المللی جایگاه بسیار قابل توجهی دارد.
۲- در برخی نقاط کشور از جمله شهرهای مقدس قم و مشهد و مناطقی که در آنها حضور زائران و یا گردشگران کشورهای عرب‌زبان چشمگیر است، اقبال خوبی به یادگیری این زبان به شیوه ارتباطی وجود دارد. تأکید می‌شود که منظور از آموزش زبان عربی به عنوان یکی از زبانهای خارجی و به شیوه ارتباطی به منظور ایجاد ارتباط و با تأکید بر هر چهار مهارت زبانی است.
۳- دانش‌آموزان مدارس رشته علوم معارف اسلامی از این درس استقبال خواهند کرد.
۴- به دلیل تشابه الفبای فارسی و عربی و اشتراکات واژگانی، آموزش رویکرد ارتباطی به زبان عربی ساده‌تر از زبانهای بین‌المللی دیگر است و با توجه به کمبود زمان آموزش می‌تواند کارایی و بهره‌وری بالاتری داشته باشد.
۵- آموزش عربی به عنوان زبان خارجی در نظام آموزش رسمی کشور در راستای دیپلماسی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران می‌تواند تأثیر مثبتی در ارتباط با کشورهای مسلمان داشته باشد و زمینه آموزش زبان فارسی را در این کشورها تسهیل کند.
آیا در تأمین دبیران قرآن هر دو بخش، كمبودی رخ نخواهد داد؟
با چالش چندانی در زمینه فراهم آوردن نیروی انسانی برای اجرای این طرح در مدارس روبه‌رو باشیم، زیرا به لحاظ نیروی انسانی ماهر، تأمین دبیر تخصصی زبان عربی کار دشواری نیست و دبیران عربی مدارس کشور طرفدار اجرای چنین برنامه‌ای خواهند بود و از آن حمایت میکنند. البته با برگزاری چند دوره بازآموزی و تربیت مدرس میانی می‌توان دبیران زبان عربی و یا سایر علاقه‌مندان تدریس این زبان در نظام آموزش رسمی را برای آموزش این زبان به شیوه ارتباطی آماده کرد.
نقش گروه درسی قرآن و عربی چیست؟
تا امروز بخشی از كتاب‌های درسی عربی به مكالمه اختصاص داشت كه برای یادگیری زبان عربی به هیچ وجه كافی نبود و باعث شده بود که كتاب از منظر هدف‌گذاری و محتوا دچار ابهام و چندگانگی شود. آموزش مكالمه از یك سو، آموزش قواعد زبان عربی از سوی دیگر و آموزش متون قرآن و حدیث از دیگر سو باعث شده بود هیچ یك از این سه گانه‌ها به نتیجه قابل قبولی نینجامد و تنها شبكه‌های مافیایی كنكور و كلاس‌های خصوصی از این وضعیت سود سرشار ببرند.
همچنین زبان عربی، زبان قرآن کریم و سایر کتاب‌های مهم مسلمانان است و نزد مسلمانان به عنوان «زبان دین» به شمار می‌آید. در دوران طلایی فرمانروایی اسلام، عربی به عنوان نخستین زبان جهان اسلام از اهمیت بالایی برخوردار بود و آثار علمی، ادبی و دینی فراوانی از سوی دانشمندان و ادیبان غیرعرب‌زبان به این زبان نوشته می‌شد. تأثیر عربی بر زبانهای دیگر جهان اسلام مانند زبان فارسی، اردو و ترکی نیز چشمگیر و قابل توجه است.
این مصوبه چگونه اجرا خواهد شد؟
مطابق برنامه درسی ملّی، یکی از حوزه‌های یازده‌گانه تربیت و یادگیری به قرآن و عربی اختصاص یافته است. هدف از آموزش زبان عربی در اسناد تحولی، فهم متون اسلامی(قرآن، نهج‌البلاغه، صحیفه سجادیه، ادعیه و مناجات‌ها» و نیز كمك به اعتلای متون ادب فارسی است که اصطلاحات و مفردات و ترکیبات فراوان عربی دارد. در برنامه درسی ملی در ضرورت و کارکرد حوزه تربیت و یادگیری قرآن و زبان عربی تصریح شده است: «یادگیری زبان عربی، به عنوان زبان قرآن سبب می‌شود که فرد بتواند به طور مستقیم با کتاب الهی ارتباط برقرار کند، آن را بفهمد و از رهنمودهای آن بهره ببرد.»
رویکرد مد نظر در آموزش زبانهای خارجی بنا بر تصریح برنامه درسی ملی، رویکرد ارتباطی است. به همین منظور بخشی از قواعد و مفردات به کار گرفته می‌شود که برای دستیابی به این هدف مهمتر است و همزمان بر یادگیری چهار مهارت زبانی تأکید می‌شود. زبان عربی به عنوان زبانی که حدود نیم میلیارد گویش دارد و زبان اصلی کشورهای همسایه غربی و جنوبی ما محسوب می‌شود این ظرفیت را دارد که در کنار سایر زبانهای مصوب، به عنوان یک زبان خارجی به برنامه نیمه تجویزی و انتخابی مدارس اضافه شود. در این راستا زبان عربی استاندارد به عنوان زبان میانجی کشورهای عرب‌زبان و جهان اسلام از پایه هفتم تحصیلی به مدت شش سال در کنار سایر زبانهای خارجی مصوب به صورت انتخابی به دانش‌آموزان ارائه می‌شود. با توجه به آنچه گفته شد و بررسی‌های اجمالی، به نظر می‌رسد افزودن زبان عربی به عنوان یکی از زبانهای خارجی انتخابی دانش‌آموزان در نظام آموزش رسمی کشور نه تنها یک مزیت، بلکه الزام است.
ثبت دیدگاه