«شهد شهود شهادت در تجلی قلم و ادب» عنوان سلسله مطالبی درباره کتب نثر عاشورایی است که در ایکنا منتشر می‌شود.
ادبیات عاشورایی، روایت حماسه‌اى مقدس، اما خونین است که دو جبهه را تصویر مى‌کند: یکى مسیر «سقوط» را طى مى‌کند و دیگرى «صعود» به سوى عرشیان و قدسیان را پیش گرفته است. نبردى در آن ترسیم مى‌شود که در یک سوی آن شجاعت، ایمان و فداکارى قرار مى‌گیرد و در طرف مقابل همه تزویرها و شقاوت‌هاى شیطان، قامت راست مى‌کند. سرانجام این روایت‌ها و قلمی‌های تصویر ذهنی و عقلی صاحب قلم «پیروزى خون بر شمشیر» را به مخاطبان عرضه می‌کند و در راستای آموزش این مؤلفه مهم و الگویی مقدس همت می‌گمارد.
زبانِ ادبیات سرخ عاشورایی، زبانِ آراسته تمدن ایرانی یعنی «ذات ادبیت ادبیات و شکوهِ تکامل معنای واژگان» است. متن ادبی سرخ هر چند با ذوق و هنر در بدو حیات و تولدش در قرون گم شده در سیر تطور تاریخ برخی نویسندگان گمنام و خوش‌قریحه به سوی خلق تصاویر ادیبانه و بهره‌گیری از ترکیبات و صنایع دقیق متنی در هر عصر و زمانه‌ای حرکت کرده است اما به طور کلی متن و ادبیات سرخ و برگرفته از نهضت حسینی و مکتب عاشورایی، حتی پس از دوره تحول و تکامل معروف‌ترین نویسندگان و شاعران ادبیات حسینی را باید در قلمرو شعر و ادبیات عامیانه مورد بررسی قرار داد چراکه به تعبیر استاد شفیعی کدکنی «تمام‌فهمی» (فراگیری معنایی) و ارتباط‌گیری مخاطب، به ویژه مخاطب عام با مفاهیم ادبی آثار ادبیات سرخ‌گو بسیار در این فرهنگ و هنر مورد تأکید بوده است.
تجلی معنای هویتمند ادبیات حسینی و عاشورایی که بازتاب آن را در روایت‌های کهن، داستان و رمان‌های حالِ اکنون این فرهنگ آئینی از هزاره پیش تا امروز می‌توان رصد کرد، مترکز بر این مهم است که «روایت ادبیات عاشورایی، حکایت ازلی مظلوم و ظالم، دلیر و ترسو، زاهد و فاسد، آخرت و عالم مادی، بهشت و جهنم و حکایت خیر و شر است.»
بخش ششم این سلسله مطالب به کتاب «ماه به روایت آه»؛ به قلم زنده‌نام ابوالفضل زرویی‌نصرآباد و روایت او از زندگانی و شخصیت حضرت ابوالفضل العباس(ع) «ماه بنی هاشم» است. اثری ناب که نویسنده در آن تلاش کرده تا از زبان ۱۲ راوی، ناگفته‌هایی از قبل و بعد از شهادت پرچمدار کربلا را با امانت‌داری، پایبندی به مستندات تاریخی، روایی و پرهیز از اغراق، روایت کند.
مُهر صلابت ماه بنی‌هاشم ممهور به سند ۱۲ راوی
زنده‌نام ابوالفضل زرویی‌نصرآباد شاعر، نویسنده و طنزپرداز ایرانی در سال ۱۳۴۸ در تهران متولد شد. عمده فعالیت زرویی در حوزه طنز بوده و مطالب خود را با نام‌های مستعاری همچون «ملانصرالدین»، «چغندرمیرزا»، «ننه قمر»، «آمیز ممتقی» و «عبدل» در مجلات و روزنامههای گوناگون از جمله «گل آقا»، «همشهری»، «جام‌جم»، «ایرانیان» و «کیهان‌ورزشی» منتشر می‌کرد.
زرویی‌نصرآباد تحصیلات خود را تا مقطع کارشناسی ارشد در رشته زبان و ادبیات فارسی ادامه داد و خیلی زودتر، زمانی‌که تنها ۲۰ سال داشت وارد مطبوعات شد. تحصیلات و پژوهش‌های زرویی‌نصرآباد تاثیری بسیار مطلوب بر نوشته‌هایش گذاشته است که آنها را ماندگار کرده است.
آنگونه که شرحش رفت نام زنده‌یاد ابوالفضل زروئی‌نصرآباد بیشتر یادآور اشعاری در قالب طنز است، اما رمان «ماه به روایت آه» حکایت دیگری دارد. زروئی‌نصرآباد در این کتاب، علاوه بر اثبات قدرت داستان‌گویی، بخشی دیگر از تاریخ اسلام را با زبانی امروزی روایت کرده است. تکنیک مورد استفاده در این رمان و وفاداری به مستندات تاریخی معتبر را باید از محاسن این اثر به شمار آورد. «ماه به روایت آه» شرح حال حضرت عباس(ع) است. این کتاب موفق به دریافت جایزه ادبی کتاب سال عاشورا شده است.
کتاب ماه به روایت آه در ۱۲ فصل از زبان ۱۲ راوی مختلف، زندگی حضرت عباس(ع) را به توصیف نشسته است. «مسلم بن عقیل»، «ام‌البنین»، «عبدالله بن ابی محل»، «کزمان»، «لبابه»، «حضرت زینب(س)»، «زید بازرگان»، «شبث بن ربعی»، «ام‌کلثوم»، «سرجون» و «عبیدالله بن عباس بن علی»، ۱۲ شخصیتی هستند که از زبان آنها داستان روایت می‌شود. راویان، زندگی پرچمدار کربلا را قبل و بعد از شهادت به تصویر می‌کشند.
زنده‌نام زرویی‌نصرآبادی به تصریح خود در این رمان به روایتی حساس و همدل با واقعیت صرف و به دور از اغراق به شرح زندگانی علمدار صحرای کربلا پرداخته و سعی کرده است با حفظ سلامت در نقل واقعه تاریخی، آن را با شیوه‌ای تازه که استفاده از چندین راوی است، به مخاطب ارائه کند.
سفر مخاطب در دل تاریخ عاشورا با تاریخ شمسی
کتاب «ماه به روایت آه» اثر زنده‌نام ابوالفضل زرویی‌نصرآباد با زیبایی و لطافت، پا به زندگی حضرت عباس(ع)، ماه بنی هاشم می‌گذارد و زندگی ارزشمند این بزرگمرد حماسه کربلا را قبل و بعد از حادثه عاشورا بررسی می‌کند.
از دیگر جذابیت‌های این کتاب، ذکر تاریخ شمسی تمامی رخدادهاست که خواننده فارسی زبان را با زمان وقوع حوادث در روز، ماه و سال هجری شمسی آن وقایع آشنا می‌کند. زرویی‌نصرآباد در نگارش این ۱۲ روایت، با تکیه بر منابع دست اول تاریخی و مطالعه و فیش‌برداری از قریب ۶۰ کتاب، ضمن رعایت ایجاز، پرهیز از اطناب و نگاه احساسی، متنی خواندنی و قابل اعتماد و استناد فراهم آورده است؛ متنی که در عین سادگی ساختار ادبی محکم و قابل تاملی دارد.
او در عین حال کوشیده با رویکردی نوآورانه، زاویه‌ای تازه برای نزدیک شدن به شخصیت والای ماه بنی هاشم مورد استفاده قرار دهد. از دیگر سو این تازگی منجر به دور شدن او از واقعیت‌های تاریخی نشده است. زرویی‌نصرآباد از منابع متعددی در نوشتن این کتاب بهره برده است و همین مهم دستیابی او به روایتی مستند و بسیار دقیق را در خلق این اثر محقق کرده است.
وی برای تالیف این کتاب به بیش از ۶۰ منبع پژوهشی تالیف شده در ارتباط با زندگانی حضرت عباس(ع) رجوع کرده و به گفته خود سعی کرده «از میان استنادات تاریخ آنانی را که از اعتبار و مقبولیت بیشتری در میان راویان برخوردار بوده‌‌اند، برگزیند.»
از این رو زرویی‌نصرآباد با دور شدن از غلوها و افسانه‌پردازی‌های معمول چنین متونی، تصویری تازه و ملموس از حضرت عباس(ع) به نمایش گذاشته است. همچنین در خلال این روایت می‌توان گوشه‌هایی از تاریخ آن روزگار و انحطاط حکومت بنی‌امیه را نیز بازخوانی کرد.
با توجه به عظمت واقعه عاشورا، تاکنون آثار بسیار زیادی برای به تصویر کشیدن آن خلق شده‌اند و مخاطبان با جنبه‌های مختلف واقعه آشنایی دارند. زنده‌نام ابولفضل زرویی نصرآباد با آگاهی از این مسئله، از شکل و نحوه شهادت حضرت عباس(ع) عبور کرده و سعی کرده با استفاده از مستندات تاریخی، ابعاد دیگر زندگی حضرت را به تصویر بکشد.
به بیان دیگر می‌توان مدعی بود هدف از نگارش این کتاب؛ بررسی و روایت اتفاقات و حوادث تاثیرگذار زندگی حضرت ابوالفضل(ع) بوده که کمتر مورد توجه قرار گرفته‌اند.
بازتاب ابعاد جدیدی و کمتر بیان شده زندگی حضرت عباس(ع)
یکی دیگر از مهم‌ترین ویژگی‌های کتاب «ماه به رویت آه» دست اول بودن اطلاعات تاریخی آن است که در اختیار مخاطب قرار می‌گیرد. زرویی‌نصرآباد با مطالعه اسناد تاریخی، ابعاد جدیدی از زندگی حضرت عباس(ع) را بررسی کرده که تا پیش از آن کمتر درباره آنها صحبت شده بود.
زرویی‌نصرآباد در نگارش ابعاد مختلف زندگی حضرت از شیوه جدیدی استفاده کرده و با بهره گرفتن از چند راوی که هرکدام بخشی از وجوه زندگی حضرت عباس(ع) را روایت می‌کنند، کتاب را قلمی کرده است.
با وجود اینکه روایت راویان در کتاب، سیر داستانی پیوسته‌ای ندارند؛ هرکدام بخشی از جنبه‌های شخصیتی حضرت را معرفی می‌کنند که در نهایت تمام بخش‌ها در کنار هم تصویری جامع از ماه بنی‌هاشم را به مخاطب عرضه می‌کنند.
۱۱ شخصیت حقیقی و «زید»؛ بازرگانی که زاده تخیل زرویی‌نصرآباد است
از ۱۲ راوی داستان تنها «زید بازرگان» شخصیت حقیقی نیست و دیگر راویان که از دوستان و دشمنان حضرت عباس(ع) هستند، همگی شخصیت‌های واقعی در دل تاریخ هستند. نثر کتاب در عین سادگی از نظر ادبی نیز جذابیت دارد و زرویی‌نصرآباد با قلم شیوایش لذت خواندن کتاب را دو چندان کرده است.
اطلاعات تاریخی که بسیاری از آنها دست‌اول هستند نیز در کتاب به شیوه‌ای جالب و لابه‌لای قصه گنجانده شده تا فهم آن برای مخاطب آسان‌تر شود.
کودکان تشنه‌اند؛ اگر می‌توانی، تنها قدری آب…
در پایان این گزارش برای آشنایی بیشتر با قلم، زاویه دید و روایت زمان «ماه به روایت آه»، به مرور برشی از این اثر می‌پردازیم.
بخش زیر از زبان حضرت اباعبدالله الحسین(ع) روایت می‌شود:
«کجاست برادرم؟ کجاست یاورم؟ کجاست عباس؟
امروز پیش از همه، اجازه نبرد خواستی. گفتم: عباسم! اگر از دستم بروی، سپاهم از هم می‌گسلد. نورچشمم علی‌اکبر، یادگار برادرم قاسم، تمام یاران، برادران، برادرزادگان و خواهرزادگان‌مان را پیش تو فرستادم. عزیزترینم! تا تو بودی امید و رغبت و انگیزه حیات هم بود…
آنگاه که همه رفتند با چشمانی اشکبار و لحنی ملتمسانه آمدی که: «مولای من! به خدا که جگرم از داغ رفتگان می‌سوزد و زندگی را بی‌اینان خوش نمی‌دارم. آقای غریب و بی‌کسم، بگذار بجنگم!»
بگذارم بجنگی؟ تو آخرین امید و عزیزترین کس حسینی. تو ماه خاندان بنی‌هاشمی. تو جگربند و تکیه‌گاه منی. اگر گزندی به وجود نازنینت برسد چه؟ اگر زنان و اطفال خیمه‌گاه خبردار شوند که به تو چشم زخمی رسیده، بند دل و رشته امیدشان پاره می‌شود… نه برادرم، نه امیدم، نه… جنگ نه، اما کودکان تشنه‌اند. اگر می‌توانی، تنها قدری آب…
آه، آه، آه…عباسم! آیا در خوابی که امید بیداریت را داشته باشم. بر من دشوار است که تو را به زمین تفته غرقه به خون بنگرم.
حال، کمرم شکست و رشته تدبیرم گسست و دشمنم به زبان شماتت در بست …»
ثبت دیدگاه