با فرارسیدن ایام سوگواری امام حسین(ع) در سلسله یادداشت‌هایی به بررسی گستره تحولات اجتماعی که باعث شد فقط پنجاه سال پس از ارتحال پیامبر اکرم(ص) واقعه عاشورا رخ دهد و بالاتر از آن عواملی که باعث شد جامعه آن روز در مقابل این حادثه بزرگ، واکنشی سرد، بی‌روح و کم‌اثر از خود بروز دهد، می‌پردازد.
یکی از انحرافاتی که پس از رحلت پیامبر اکرم(ص) در میان جامعه مسلمین رخ داد، ایجاد بدعت‌های جدیدی بود که در قلمروی اسلامی ایجاد شد. این بدعت‌ها تا جایی پیش رفت که باعث شد تا جامعه دچار انحراف شده و از اصل دین و دیانت دور شود.
یکی از علل قیام امام حسین(ع) مبارزه با بدعت‌هایی بود که در میان مسلمانان رواج یافته و جامعه را از اسلام راستین و حقیقی زمان پیامبر(ص) دور کرده بود. اسلام آمده بود تا بسیاری از تفکرات جاهلی و انحرافی را از میان اعراب و مسلمین دور کند و پیامبر(ص) نیز در این راه تلاش فراوان کرد و توانست در دوران رسالت خویش این امر مهم را تا حد فراوانی به پیش برد.
یکی از این بدعت‌ها ملاک اهمیت افراد بود. در زمان جاهلیت میزان احترام و حرمت افراد ثروت و تعدد فرزندان آن‌ها بود یعنی چنانچه فردی دارای ثروت فراوان‌تر و فرزندان بیشتر بود، از اهمیت بیشتری در میان اعراب برخوردار بود، اما با رود اسلام و در دوران پیامبر(ص) طبق آیات الهی، گرامی‌ترین افراد کسانی بودند که از تقوای بیشتر برخوردار بودند.
متأسفانه این سنت جاهلی پس از وفات پیامبر(ص) دوباره در میان مسلمین رواج یافت و به ویژه از زمان خلیفه سوم به بعد و نیز پس دوران حکومت کوتاه امام علی(ع) حکام اموی به گونه‌ای رفتار کردند که این سنت ناپسند دوباره در میان اعراب ترویج شد.
یکی دیگر از بدعت‌هایی که پس از دوران پیامبر(ص) در میان مسلمانان و به ویژه از سوی امویان ایجاد شد، تبعیض شدیدی بود که میان عرب و عجم رواج یافت. تفاخر به اصل و نسب و گذشتگان از جمله ویژگی‌هایی بود که در میان عرب جاهلی رواج داشت، اما زمانی که پیامبر(ص) به رسالت رسید، به شدت با این تفکر برخورد کرده و هیچ تفاوتی میان مسلمانان قائل نشد.
از زمان خلیفه سوم این اندیشه دوباره در جامعه رواج یافته و تبعیض میان افراد به ویژه در جایگاه‌هایی همچون تقسیم بیت‌المال و اعطای مناصب حکومتی به اوج خود رسید. خلیفه سوم تمامی مناصب حکومتی را در میان افراد خانواده و قبیله خود یعنی بنی‌امیه تقسیم کرد و بیت‌المال را براساس برتری‌های قومی و قبیله‌ای و نه براساس مساوات میان مسلمین توزیع کرد.
امیرالمؤمنین(ع) در دوران حکومت خویش تلاس فراوانی کرد تا سنت رسول اکرم(ص) احیا شود، اما دستگاه اموی در برابر اهتمام حضرت امیر(ع) ایستادگی کرد و مسلمانانی که تا پیش از آن سهم بیشتری از بیت‌المال می گرفتند و از این راه ثروت زیادی برای خود اندوخته بودند، به دشمنان امام علی(ع) تبدیل شدند.
پس از شهادت حضرت امیر(ع) و با روی کار آمدن معاویه، تبعیض و نژادپرستی و برتری‌های قومی و قبیله‌ای به اوج خود رسید و امویان تا توانستند به دستبرد در بیت‌المال و استفاده از آن برای پیشبرد اهداف سیاسی خود اقدام کردند. کار به جایی رسید که بخش عمده‌ای از مسلمانان و صحابی از این امر ناراضی بوده و به دنبال احیای سنت نبی اکرم(ص) بودند.
بدعت خطرناک دیگری که معاویه آن را در پایه‌گذاری کرد، تبدیل خلافت به سلطنت بود. پس از وفات پیامبر(ص) و تا زمان خلافت امیرالمؤمنین(ع) شرایط به گونه‌ای بود که علیرغم نادیده گرفتن وصیت پیامبر(ص) در مورد مسئله جانشینی، خلیفه مسلمین حداقل به سنت اجماع مردم تعیین می‌شد، اما معاویه به صورت علنی خلافت را به سلطنت تبدیل کرده و اعراب را با تطمیع و تهدید به بیعت با یزید وادار کرد.
یکی از دلایل اصلی قیام امام حسین(ع) در برابر دستگاه ستمگر اموی، همین مسئله بود. تبعیض فراوانی که معاویه و یزید در میان مسلمانان ایجاد کرده بودند، جامعه را از اسلام راستین و ملاک‌های اساسی برتری شخصیت افراد که همان تقوا بود، دور کرده بود. امام حسین(ع) چاره کار را احیای سنت‌های پیامبر(ص) و امیرالمؤمنین(ع) دیده و با قیام خود نشان دادند که اسلامی که امویان معرفی کرده‌اند با اسلام ناب محمدی زمین تا آسمان تفاوت دارد.
ثبت دیدگاه