فقه و تفسیری که درد جامعه را بیشتر کند اسلامی نیست

پژوهش و دانش بزرگترین عطیه الهی برای بشر است که اگر وجود نداشت، انسان در طول تاریخ با چالش‌هایی که با آن مواجه بود یقیناً به این سطح از فهم و ارتقا نمی‌رسید. ای کاش به جای نکوداشت هفته پژوهش، از نکوداشت هفته پژوهشگر هم سخن گفته شود و دلیل آن جمله‌ای از امیرالمؤمنین(ع) است که فرمود: آن کسی که کننده کار خوب است از کار خوب خود بهتر و آن کسی که کننده کار شر است از کار خود شرتر است.

فاعلِ خیر، دائما انسان‌هایی همانند خودش را تولید می‌کند و اساسا‌ً فلسفه ارسال پیامبران همین بوده است و خداوند اجازه نداده در هیچ دورانی زمین از فاعلِ خیر خالی باشد چراکه زمین در نیستی و سیاهی فرو می‌رود. این سلسله فاعل خیر نباید قطع شود تا زمانی‌که حضرت مهدی موعود ظهور کند؛ موضوعی که در احادیث شیعه و سنی به آن اشاره شده است. لذا نکوداشت پژوهشگر در نگاه خداوند اصل است.

بیست و پنج سال پیش بنده به همراه تعدادی دیگر از طلاب خدمت مقام معظم رهبری برای عمامه‌گذاری رسیدیم که ایشان در آن مراسم سه توصیه به ما داشتند که شامل تقوا، تحقیق و تعایش بود. تقوا همان است که حضرت امام صادق(ع) فرمود هرکسی آنچه در درون خودش دارد در یک طَبَق ریخته و دور عالم بزند و بگوید من این هستم و خجالت هم نکشد چراکه مردم در آن طبق غیر از خوبی نمی‌بینند. این تقوا گمشده اصلی دنیای امروز ماست و به همین دلیل دنیا با مشکلات بسیاری مواجه شده است.

خدای متعال در قرآن کریم فرموده است: «هُوَ الَّذِي بَعَثَ فِي الْأُمِّيِّينَ رَسُولًا مِنْهُمْ يَتْلُو عَلَيْهِمْ آيَاتِهِ وَيُزَكِّيهِمْ وَيُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَإِنْ كَانُوا مِنْ قَبْلُ لَفِي ضَلَالٍ مُبِينٍ؛ اوست خدایی که میان عرب امّی (یعنی قومی که خواندن و نوشتن نمی‌دانستند) پیغمبری بزرگوار از همان مردم برانگیخت که بر آنان آیات وحی خدا تلاوت می‌کند و آنها را (از لوث جهل و اخلاق زشت) پاک می‌سازد و شریعت و احکام کتاب سماوی و حکمت الهی می‌آموزد و همانا پیش از این همه در ورطه جهالت و گمراهی آشکار بودند.» (جمعه/ ۲) در قرآن تأکید شده که باید پژوهشگر تکریم شود بنابراین نباید پژوهشگر را فراموش کنیم و بعضاً در جلسه نکوداشت پژوهش، به همدیگر بد و بیراه بگوییم.

علم در ذات خود ارزشمند است چراکه چراغ را روشن می‌کند تا اطراف خود را ببینید سپس بر اساس اراده و فطرت تصمیم بگیرید و فطرت سلیم نیز انسان را نجات می‌دهد. خداوند در قرآن فرموده است: «وَعَلَّمَ آدَمَ الْأَسْمَاءَ كُلَّهَا ثُمَّ عَرَضَهُمْ عَلَى الْمَلَائِكَةِ فَقَالَ أَنْبِئُونِي بِأَسْمَاءِ هَٰؤُلَاءِ إِنْ كُنْتُمْ صَادِقِينَ؛ و خدا همه اسماء را به آدم یاد داد، آن گاه حقایق آن اسماء را در نظر فرشتگان پدید آورد و فرمود: اسماء اینان را بیان کنید اگر شما در دعوی خود صادقید» (بقره/ ۳۱). تعایش نیز بدین معنی است که اگر عالِم و پژوهشگر شدید باید این علم و پژوهش شما دردی را از جامعه درمان و دل دردمندی را تسکین دهد و خاطر آزرده‌ای را آرام کند.

در روایات ما آمده که تلاش نکنید حتماً عالِم شوید، بلکه دعا کنید خداوند علمی که نافع است را به شما بدهد چون علم اگر نافع نباشد عمل و دعا هم به آسمان نمی‌رود و مقبول نمی‌شود. درباره اینکه آیا علوم همگی اسلامی هستند یا نیستند نیز باید گفت از ابتدا یک خطای راهبردی درباره اسلامی کردن علوم مطرح شد چراکه باید به صورت بنیادی بررسی می‌‌کردیم که آیا دانش اسلامی داریم که قرار باشد آن را اسلامی کنیم یا اینکه همه دانش‌ها اسلامی هستند؟ کسی که نگاه عرفانی دارد معتقد است علم غیر اسلامی نداریم چراکه این علم برای تعایش است و باید در خدمت خلق قرار گیرد و هر علمی که در خدمت خلق قرار گیرد اسلامی هم هست.

وقتی علمی که به درد خلق بخورد را ایجاد کنید حتماً مورد تأیید خداوند است لذا ریاضیات یا جغرافیایی که دردی را دوا کند اسلامی است و فقه و تفسیری که درد و معضل را بیشتر کند و خلق را به هم بریزد اسلامی نیست. معتقدم دانشگاه مذاهب اسلامی به یک جایگاه علمی بزرگ نیازمند است که تاکنون کلید نخورده است و اگر چنین اتفاقی بیفتد آنگاه اثر فاخر تولید خواهیم کرد. نگاه ما رو به جلو است و هرکسی که طرح و اثر علمی دارد که تاکنون به آن توجه نشده با تمام توان در خدمت او هستیم تا ان‌شاء‌الله آینده خوبی برای دانشگاه مذاهب اسلامی رقم بزنیم.

محمود ویسی، مدیر گروه حقوق فقه شافعی دانشگاه مذاهب اسلامی، نیز در این مراسم سخنرانی کرد و گفت: پیامبر گرامی اسلام، چهار توصیه دارند که اگر این توصیه‌ها محور پژوهش‌های ما شوند از دل این پژوهش‌ها پژوهشگران نمونه و ارزشمندی تولید می‌شوند و کار ما به جای دانلود، آپلود خواهد بود و تولید کننده علم نافع و گره‌گشا خواهیم شد. ایشان می‌فرمایند خداوندا من چهار چیز شامل هدایت، تقوا، عفاف و غنا را از تو می‌خواهم. پژوهشی ارزشمند است که بتواند شخصیت ما را توسعه ببخشد و اگر چنین شخصیتی می‌خواهیم باید زمینه آن را در یک پژوهش فاخر رقم بزنیم.

وی افزود: بنده از هدایت به غنای فکری یاد می‌کنم که سبب می‌شود شخصیت ما توسعه پیدا کند. تقوا نیز غنای روحی است. عفت نیز به معنای اعتدال در قوه شهوت است. عفت در واقع غنای اخلاقی است. منظور از غنای چهارم نیز غنای مادی است. از رهگذر رسیدن به این غناها، همکاری مستمر خداوند با بندگانش رقم می‌خورد.

عضو هیئت علمی دانشگاه مذاهب اسلامی یادآور شد: هفته پژوهش برای این است که در انتقال داده‌های خود به دیگران خسیس نباشیم. متأسفانه برخی از پژوهشگران ما خسیس هستند همانند جالینوس حکیم که پزشک بود اما علم خود را به دیگران یاد نمی‌داد. توصیه بنده این است که در علم سخاوت داشته باشیم و کارها را به صورت مشارکتی انجام دهیم چراکه نتایج بهتری در پی دارد.

حامد شریعتی نیاسر، رئیس دانشکده علوم قرآن و حدیث دانشگاه مذاهب اسلامی نیز در این مراسم سخنرانی کرد و گفت: پژوهش هزینه نیست بلکه سرمایه و یک مجاهدت علمی مستمر است. فردوسی وقتی داستان ضحاک را نقل می‌کند می‌گوید: «ز هر کشوری گرد کن مهتران/ از اخترشناسان و افسونگران /سخن سربه‌سر موبدان را بگوی/ پژوهش کن و راستی بازجوی» در تعبیرات مقام معظم رهبری نیز سخنان زیادی درباره پژوهش وجود دارد و یکی از مسائل ایشان این است که به جای حفظ کردن، روحیه تحقیق را مورد توجه قرار دهیم. اگر بتوانیم این کار را انجام دهیم به رسالت پژوهشی خود به خوبی عمل کرده‌ایم.

وی تأکید کرد: همه انسان‌ها به صورت مادرزاد پژوهشگر هستند چراکه یک نوزاد به محض به دنیا آمدن شروع به نگاه کردن به اطراف می‌کند و در حین بزرگ شدن چیزهایی که اطراف می‌بیند را در دهان می‌گذارد و مزه می‌کند و وقتی به حرف می‌آید دائما سؤال می‌پرسد لذا والدین نباید چنین روحیه‌ای را سرکوب کنند چراکه دیگر ذهن وی خلاق بار نمی‌آید.

شریعتی نیاسر در پایان سخنان خود اظهار کرد: راهکار ایجاد روحیه پژوهش در قرآن و روایات هم آمده است. حضرت علی(ع) فرموده‌اند: فکر و تفهم از تکرار بهتر است و برای این تفهم نیازمند پرسشگری هستیم. در قرآن کریم نیز آمده است: «وَلَا تَقْفُ مَا لَيْسَ لَكَ بِهِ عِلْمٌ ۚ إِنَّ السَّمْعَ وَالْبَصَرَ وَالْفُؤَادَ كُلُّ أُولَٰئِكَ كَانَ عَنْهُ مَسْئُولًا؛ و ای انسان هرگز آنچه را که بدان علم و اطمینان نداری دنبال مکن که چشم و گوش و دل همه مسئولند» خداوند فرموده است سراغ علم نافع بروید چراکه باید جواب پس دهید که آیا آن را در مسیر درست به کار برده‌اید یا خیر؟ قرآن کریم در جای دیگر فرموده است شما به اندازه علمی که دارید عمل کنید و خدا آن چیزی که نمی‌دانید را به شما یاد می‌دهد.