حضرت امام کاظم(ع)؛ امام هفتم شیعیان در دوران دشوار برخی از خلفای عباسی از جمله هارون الرشید زیست داشتند و با وجود این شرایط سخت توانستند با ایجاد سازمان وکالت و پیوند شیعیان در سراسر بلاد معارف اهل بیت(ع) را به نسل‌های بعد منتقل کنند.
برای آشنایی بیشتر مخاطبان با سیره علمی و عملی آن امام همام با حجت‌الاسلام والمسلمین علیرضا طاحونی؛ استاد حوزه علمیه گفت‌وگو کرده است که می‌خوانید؛
سیره امام کاظم(ع) پر از نکات درس‌آموز برای زندگی امروز است، به مناسبت پاسداشت ایام شهادت این ایشان خوب است مقداری درباره برجستگی‌های معارف و سیره این امام(ع) توضیح بفرمایید؟
کسب معرفت نسبت به ذوات مقدس ائمه(ع) از خیرات و کارهای نیک است و به این مناسبت هم سر سفره فرمایشات گران‌بها و گهربار امام کاظم(ع) می‌نشینیم و از این بابت خدا را شکرگزاریم. این ذوات مقدس فرمودند مردم اگر زیبایی‌ها و محاسن کلام ما را درک کنند از ما تبعیت خواهند کرد. امام رضا(ع) فرمودند: لو علم الناس محاسن کلامنا لاتبعونا.
در بخش ابتدا به چند سفارش و میراث علمی امام کاظم(ع) اشاره می‌کنم که جزء وصایا و سفارشاتی است که امروزه زیاد کاربرد دارد و برای ما مفید است. در دوره و زمانه ما همگی محتاج معارف و معالم دین هستیم و شنیدن از امام معصوم(ع) بهترین منبع برای کسب این معارف ارزشمند است.
اول، جهاد تبیین است که جهاد کبیر قرآنی و موضوعی بسیار اثرگذار است زیرا سراسر زندگی ذوات مقدس ائمه(ع)، جهاد مقدس بوده است. در این راستا، یکی از معارف بلند قرآن کریم و روایات که در فرمایشات امام کاظم(ع) هم متجلی است، بحث امر به معروف و نهی از منکر است. تاثیرگذاری این دو مقوله تا جایی است که امام کاظم(ع) فرمودند شخص مؤمن در اصلاح ناهنجاری‌های اجتماعی راهی جز امر به معروف و نهی از منکر ندارد.
انسان مؤمن، وظیفه اصلی و ذاتی دارد که به این کار بپردازد. لذا امام(ع) فرمودند که یا امر به معروف و نهی از منکر می‌کنید که دعاهایتان مستجاب می‌شود ولی اگر امر به معروف و نهی از منکر نکنید اشرار و حاکمان ظلم و جور بر شما حاکم خواهند شد و امروز مصادیق اشرار، استکبار جهانی و صهیونیست‌های جنایتکار هستند و در این صورت اگر این فریضه ترک شود و مردم به خیر و صلاح دعوت نشوند جامعه دچار فساد خواهد شد.
امر به معروف و نهی از منکر خرد و کلان و زن و مرد و پسر و دختر نمی‌شناسد و همه باید نسبت به همدیگر مهربان و دلسوز باشند و بدی‌ها و منکرات را گوشزد کنند؛ می‌فرمایند: خوبان شما دعا می‌کنند ولی مستحاب نمی‌شود اگر امر به معروف و نهی از منکر در بین شما جایی نداشته باشد، ولی اگر امر به معروف و نهی از منکر باشد خود این شخص خلیفه و جانشین خدا در روی زمین است.
برخی ممکن است بپرسند که شخص آمر به معروف و ناهی از منکر باید چه خصائل و ویژگی‌هایی داشته باشد؛ امام(ع) فرمودند: او باید ۳ خصلت داشته باشد؛ اول اینکه در امر به معروف و نهی از منکر تندخو نباشد و با زبان لین و مهربان این کار را انجام دهد. امر به معروف را برای رضای خداوند انجام دهد و اگر دلسوزانه و مهربانانه باشد حتما در افراد اثرگذار خواهد بود. آمر به معروف باید معروف را در وجودش نهادینه کند تا دیگران در او ببینند و عمل کنند.
آمر به معروف طبق این فرمایش امام کاظم(ع) باید آگاه به معروف و منکر باشد؛ شیاطین در جامعه ایمانی سفره‌های خود را پهن کرده‌اند لذا گرفتاری و آفات در جامعه بسیار زیاد شده است لذا فرمودند هر کسی شفاعت و وساطتی بکند کار نیکویی کرده است یا امر به معروف و نهی از منکر کند و دیگران را به خیر راهنمایی نماید شریک در کار خیر است و از آن طرف اگر کسی کار بدی بکند و دیگران در این کار بد از او سرمشق بگیرند در کیفر آن کار شریک خواهند بود مانند بدحجابی‌هایی که در فضای جامعه وجود دارد و بیشتر هم می‌شود یا در فضای مجازی کسانی هستند که بدخواه‌اند و دیگران را هم به این مسیر می‌کشانند و تا آثار این جرم وجود دارد او هم شریک در این جرم است.
امروز ملت مظلوم غزه زیر بار جنایات و حملات وحشیانه اسرائیل قرار دارند و طبیعتا ظلم‌ستیزی از مسلمات سیره ائمه(ع) بوده است، مشخصا در سیره امام کاظم(ع) چه مواردی در این موضوع قابل تذکر است؟
در مورد شهید و مجاهد فی سبیل‌الله، وجود مقدس امام کاظم(ع) از پدرشان و پدرانشان از رسول‌الله(ص) نقل فرموده‌اند که بالاتر از هر نیکی، نیکی دیگری وجود دارد تا اینکه انسان در راه خداوند شهید شود و بالاتر از شهادت، نیکی و خیری وجود ندارد و در جای دیگر فرمودند اگر بخواهید بدانید چه کسانی سرداران اهل بهشت هستند بدانید اینها مجاهدان در راه خدا هستند همچنین فرموده‌اند هر کسی در راه خدا مجاهدت کند دعای او مستجاب می‌شود.
امروز نماد جهاد و نبرد و پیکار میان حق و باطل، در فلسطین وجود دارد و بر این اساس، مجاهدان در راه حق و شهدای مدافع حریم اهل بیت(ع) اجر و مزد خود را به بهترین وجه از خداوند دریافت می‌کنند. امام کاظم(ع) از جدشان پیامبر(ص) نقل فرمودند که بخشنده‌ترین مردم کسی است که جان و مالش را در راه خدا ببخشد. باز از جد بزرگوارشان نقل کردند که من امتم را به جهاد در راه خدا سفارش می‌کنم و اینکه اگر انسان در راه دین مجاهدت داشته باشد از سفارشات و میراث علمی امام کاظم(ع) است. این آموزه‌ها و معارف به کرات در آیات مختلف قرآن کریم هم تکرار شده است.
حضرت امام کاظم(ع) واجد صفات و خصال پسندیده و نیک الهی بودند، به نظر شما برجسته‌ترین وجوه که در گزارشات تاریخی ذکر شده است، چیست؟
وجود امام کاظم(ع) مانند اجداد و فرزندان گرامی‌شان، الگو و اسوه هستند لذا باید همه جزئیات زندگی ایشان را استخراج کنیم تا بتوانیم این الگوگیری را دقیق‌تر و بیشتر انجام دهیم. با توجه به شهادت تاریخ و دشمنان دین، شخصیت این بزرگان، بی‌نظیر بوده است. امام کاظم(ع) به عنوان هفتمین پیشوای مسلمین و پرچمدار هدایت برای همه مسلمانان ملقب به صفت کاظم بودند که به معنای کظم غیظ به عنوان یک صفت برجسته در وجود ایشان است.
به شهادت تاریخی که مورخان از دوست و دشمن نقل کرده‌اند، یکی دیگر از اوصاف آن حضرت، دانش سرشار است؛ کتب فراوانی در مورد دانش ایشان نوشته شده است تا جایی که امام در بین محدثان به عالم شهرت داشتند و همین مقدار درباره آن حضرت بسنده است که شیخ مفید گفته مردم روایات زیادی از ابوالحسن (امام کاظم(ع)) نقل کرده‌اند و او فقیه‌ترین مردم زمان خودش بوده است.
وجود مقدس آن حضرت در کانون بندگی و بیت قداست پرورش یافتند؛ نمازهای آن حضرت از جلوه‌های بزرگ و سترگ حضرت است مخصوصا دعاها و سجده‌های طولانی که داشتند به گونه‌ای که حاکمان وقت هم به این میزان عبادت ایشان اعتراف کرده‌اند. در زمانی که وجود مقدسشان در زندان به سر می‌بردند عبادات مستحبی را رها نکردند. اگر از تلاوت قرآن و حج حضرت سخن بگوییم تا صفات و عبادات دیگر، خواهیم دید که سرآمد بودند و هر کسی تلاوت آیات قرآن را از زبان مبارکشان می‌شنید گریه می‌کرد. یکی از کارهای مهم آن حضرت آزاد کردن بردگان بود یعنی بردگان را از دیگران می‌خریدند و به بهانه مختلف و با هدف جلب رضایت الهی، آزاد می‌کردند.
امام کاظم(ع) طلایه‌دار زهد بود و از آرایه‌های فانی دنیا رو برتافته بود و بخشندگی وجود مقدس ایشان هم درخشندگی ویژه‌ای در سیره آن حضرت داشت همچنین از دیگر ویژگی‌های ایشان که در دوران ما بسیار کارساز و کارآمد است، حلم و بردباری آن حضرت است. بردباری از بارزترین صفات امام کاظم(ع) بود تا جایی که در این عرصه ضرب‌المثل شدند و نسبت به کسانی که به ایشان بدی می‌کردند مسیر هدایت و گذشت را می‌پیمودند تا جایی که دیگران جذب این خُلق نیکو می‌شدند.
وجود مقدسشان مردم را به راه حق و مسیر صحیح هدایت می‌فرمودند تا جامعه از آلودگی‌ها و ناپاکی‌ها پیراسته شود. نیکی به مردم به صورت عام از دیگر ویژگی‌های ایشان است که از خداوند درخواست داریم اندکی از این دریای صفات درخشان را به ما هم عنایت فرماید.
برخورد ائمه(ع) حق با ائمه کفر و ظلمت از فصول برجسته تاریخ است، مواجهه ایشان با خلفای جور عباسی چگونه بوده است؟
در دوران هر امامی شرایط خاصی وجود داشت که ائمه(ع) پرچم مبارزه را متناسب با همان شرایط خاص در دست گرفته بودند و اقدام می‌کردند. شرایط سیاسی دوران امیرمؤمنان(ع) به گونه‌ای بود که منافقان حرفه‌ای اجازه ندادند ایشان به خلافت بلافصل پیامبر(ص) نایل شوند ولی این عَلَم بر زمین نماند و اشک‌های حضرت زهرا(س) به عنوان قهرمان و مجری مبارزه توانست به بهترین وجه، پشتوانه شمشیر غلا‌ف‌شده امیرمؤمنان(ع) باشند و در دوره‌های بعدی هم همینطور. در زمان امام مجتبی(ع) و قصه تلخ و ناگوار عاشورا و نقش حضرت سیدالشهدا(ع) هم هر کدام از ائمه(ع) مسیر مبارزه با متناسب با شرایط پیش بردند و بر دشمنان غلبه کردند.
موضع‌گیری‌هایی که امام کاظم(ع) در برابر خلفای دوران خود داشتند هم در این راستا قابل تحلیل است؛ این مواضع سبب شد تا جلوی فروپاشی جامعه آن زمان که رو به فروپاشی اخلاقی بود گرفته شود. همچنین در مواجهه با چالش‌های آن زمان ورود به موقع داشتند و در ایجاد رهبری مشروع با محوریت خودشان نقش یگانه داشتند و هم در عرصه اندیشه و هم در عرصه رفتارهای اجتماعی؛ اما در دوران بعد یعنی دوره مهدی عباسی هم فعالیت‌های عمومی آن حضرت در عرصه تربیت، اخلاق و دانش و ایجاد سازمان وکالت و تربیت صالحان، ایجاد پیوند فکری و ساختار علمی، وجود مقدسشان به بهترین وجه انجام وظیفه کردند. حضرت با جهاد تبیین و با زندان رفتن پیام دین را حفظ کردند و در حمایت از برخی قیام‌ها مانند قیام فخ مؤثر بودند.
مهمترین مواضع آن حضرت هم در مواجهه با هارون الرشید بود که آن حضرت با محکم‌کردن پیوند سیاسی جامعه با خط اهل بیت(ع) و البته با رویکرد تقیه سبب شدند تا خط اهل بیت(ع) زنده بماند تا جایی که در این مسیر زندانی شدند و در نهایت او را شهید کردند. حضرت افرادی را درون حکومت هارون مامور کرده بودند و همین سبب شد تا برخی امور شیعیان از این طریق تمشیت شود همچنین در مناظراتی که داشتند پرچم مبارزه علیه ستم را بر دوش کشیدند و حقانیت معارف اهل بیت(ع) را اثبات کردند.
ثبت دیدگاه