دوازدهمین پیش‌نشست همایش بین‌المللی خانواده مقاوم با موضوع «تربیت اقتصادی خانواده در فضای سیطره ارزش‌های نظام سرمایه‌داری» صبح دوشنبه ۱۳ آذرماه با سخنرانی عادل پیغامی، عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق(ع)، کمیل سوهانی، پژوهشگر اقتصادی و مستندساز، حجت‌الاسلام محسن خاکی، معلم و عضو انجمن اقتصاد حوزه علمیه برگزار شد.
سوهانی در این نشست با اشاره به عنوان تربیت اقتصادی گفت: عنوان «تربیت اقتصادی» بعد از انقلاب یک عنوان جدید است و خیلی طول کشید تا به اهمیت تربیت اقتصادی پی ببریم و بیشتر به حوزه فرهنگ و تربیت فرهنگی تأکید داشتیم؛ بنابراین زیست اقتصادی در تربیت اقتصادی اثرگذار بوده و بر روی اندیشه ما تأثیر می‌گذارد.
وی افزود: این مسئله بسیار کلیدی است که بدانیم، مهمتر از میزان درآمد، «درآمد از کجا و مصرف برای چه» است. فردوسی در توصیف ایام پادشاهی ضحاک می‌گوید؛ هنر و مهارت خوار و ذلیل و جادو، کژی و زشتی جایگاه می‌یابد. یعنی وقتی شما ۲۰ میلیارد تومان پول دارید و یک شبه تبدیل به ۲۱ میلیارد می‌شود، فقط با جادو امکان‌پذیر است که همان خلق ارزش از طرق عینی است و یا وقتی این میزان پول را برای آپارتمان می‌دهید تا گران شده و تبدیل به ۴۰ میلیارد شود، یعنی کاری انجام نمی‌دهید و همین روحیه به جامعه القا می‌شود که کار کردن ممکن است به خلق ثروت نینجامد. چون ممکن است در شرایطی باشیم که البته اکنون هم هستیم، از کارکردن نتوان به درآمد رسید و همین می‌شود که در کشور ما یک تولیدکننده خوار و ذلیل است و کسی که وارد عرصه تولید می‌شود به درآمد دست نمی‌یابد. بنابراین وقتی می‌گوییم میزان درآمد را بالا ببریم، ممکن است دعوت به این باشد که کار واقعی انجام نشود، در حالی که خانواده مقاوم باید به سمت کار کردن برود.
سوهانی ادامه داد: فردوسی در توصیف چهار طبقه اجتماعی در زمان جمشید، صنعتگران را این گونه توصیف می‌کند؛ آنها آدم‌هایی سرکش، مطالبه‌گر و کنشگر هستند. کسانی که روانشان پر از اندیشه و آماده مقاومت و طغیان علیه ظلم بوده و تولیدکننده هستند. ازاین رو باید به مسئله توجه کرد که ایستادگی از مسیر تولید ممکن می‌شود.
وی تصریح کرد: در کتاب «فیلسوفی در تعمیرگاه» در فصلی به این اشاره دارد که اشیای اطراف هر کسی، یا سینک(چیز) و یا دیوایس(وسیله) هستند، سین چیزی است که با آن نسبت تولیدی برقرار می‌کنیم، مثلاً فلوت یک سینک و رادیو یک وسیله است، بنابراین اطراف ما پر از وسایلی است که یا نسبت تولیدی با آنها داریم و یا مصرف کننده آنها هستیم. بنابراین ما یک انسان مصرف‌کننده یا تولیدکننده هستیم و آن وقت می‌توانیم میزان تاب‌آوری و مقاومت خود را مورد سنجش قرار دهیم. تاب‌آوری ممکن نمی‌شود مگر اینکه تولید بر مصرف غلبه کند. اگر فضای فکری جامعه این باشد، وسایل مصرفی هم تبدیل به تولیدی می‌شوند.
«واره» سیستم تعاونی زنانه
این پژوهشگر در ادامه به «واره» اشاره کرد و گفت: «واره» یک سیستم تعاونی زنانه تولیدی بود که سابقه چندهزار ساله داشت و زنان اقدام به تولید لبنیات می‌کردند. آخرین «واره» هم در دهه ۵۰ از بین رفت و اکنون هیچ واره‌ای وجود ندارد. البته اکنون واره‌ها خود را به صورت قرض‌الحسنه‌های خانگی بازتولید کرده‌اند. اما یک فرق میان آنها وجود دارد و آن هم این است که در واره، زنان سرمایه‌های خود را به اشتراک می‌گذاشتند تا تولید کنند اما اکنون زنان سرمایه‌های خود را به اشتراک می‌گذارند تا مصرف کنند و وسایل مصرفی مورد نیاز خود را خریداری کنند. بنابراین ما یک زمانی، جامعه تولیدی بودیم که تربیت تولیدی داشت و حتی وسایل مصرفی را تبدیل به تولیدی می‌کرد. مثلاً ماشین لباسشویی یک کالای مصرفی است که وقتی اولین لباسشویی سطلی وارد ایران می‌شود، از آن برای تولید لبنیات استفاده کردند.
سوهانی تصریح کرد: اگر می‌خواهیم تربیت اقتصادی در خانواده داشته باشیم، باید جامعه را تولیدی تربیت کنیم. این حرکت جامعه از سمت یک جامعه تولیدی به مصرفی، حدود ۲۰۰ سال است که سابقه دارد و از یک جامعه با عقبه تولیدی به جامعه مصرفی تبدیل شده‌ایم. وقتی علی‌اکبر داور، از رجال دوره رضاخان در کتابی درباره بحران اقتصادی در ایران در دوره رضاشاه صحبت می‌کند، می‌گوید؛ «تعادل بین مصرف و تولید ثروت در ایران به هم خورده یا روشن‌تر اینکه ما بیش از قوه تولید خودمان مصرف می‌کنیم. بین مجموع ثروت همه اجناس که در سال، تمام افراد ما روی هم رفته مصرف می‌کردیم و مجموع ثروتی که اهل مملکت به عمل می‌آوردند تناسبی بود، اگر ثروت زیاد تولید نمی‌کردیم، ثروت زیاد هم مصرف نمی‌شد. از وقتی که پای مصنوعات فرنگ به میان آمد و قسمت اعظم مصنوعات خودمان ورافتاد، ذوق‌ها تغییر کرد و احتیاجات زیاد شد. از آن روز بحران اقتصادی نرم نرم پیش آمد و آمد پا و دامن و گریبانمان را گرفت تا امروز که به این حالمان انداخته و زیر پنجه آن دست و پا می‌زنیم.» در واقع این بحران در جامعه امروز ما هم وجود دارد. همانطور که در رابطه با آلودگی هوا هم این بحران وجود دارد.
ملت مصرف‌کننده
وی ادامه داد: ملت مصرف‌کننده ملتی است که دچار کری و کوری کنشی می‌شود و نمی‌تواند مسائل خود را حل کند و این هم به دلیل به هم خوردن تعادل مصرف و تولید است و به سرعت در حال تبدیل شدن به جامعه مصرفی هستیم. جالب است بدانید در شهرستان نیم‌ور قلعه جمشیدی وجود دارد که دارای برج و بارویی است که شبکه آبرسانی پیچیده‌ای داشته و تا سال‌ها به مردم خدمات ارائه می‌کرد. در این قلعه دیدم که بین دیوار‌های قطور دو متری، فضا‌هایی تعبیه شده است که بقایای ریسندگی و بافندگی وجود دارد، یعنی تولید در هیچ لحظه‌ای و در هیچ شرایطی تعطیل نمی‌شده است و این عقبه تاریخی کشور ماست و امروز که می‌توانیم در مقابل تحریم‌ها مقاومت کنیم به دلیل همین عقبه است و تحریم‌هایی که امریکا تحمیل کرده است، اگر بر هر کشوری تحمیل می‌کرد، از هم می‌پاشید و ما به دلیل همین عقبه توانسته‌ایم تاب‌آور باشیم، بنابراین اگر به دنبال خانواده و جامعه مقاوم هستیم، باید تربیت اقتصادی جهت‌گیری تولیدی داشته باشد.
حجت‌الاسلام محسن خاکی در ادامه این نشست گفت: در قانون اساسی شهید بهشتی، مهمترین بند اقتصادی را فراهم کردن ابزار تولید برای بروز خلاقیت‌های انسانی یعنی تز همگانی‌سازی امکانات کار می‌داند. اگر صرفاً بگوییم، تربیت این باشد که آموزش صورت بگیرد، دچار بلای محافظه‌کاری خواهیم شد که آموزشی‌سازی در همه مسائل رخ می‌دهد و در این صورت مردم نمی‌توانند واره تشکیل دهند، یعنی برای کار یا سست می‌شوند و یا اجیر کسی می‌شوند.
۴ دوگانه جدی در تربیت اقتصادی
وی در ادامه چهار دوگانه جدی در رابطه با تربیت اقتصادی را مورد اشاره قرار داد و بیان کرد: دو گانه اول رنج و لذت است که دوگانه روانشناختی است، یعنی کار برای او لذت نیست و رنج است و باعث می‌شود به سمت مصرف برود. دوگانه دوم تکسب و تولید است که روحیه تکسب باعث درندگی اجتماعی می‌شود. دوگانه سوم، شغل و جایگاه است که همین مسئله باعث می‌شود در سالی که کرونا شد، ۶۴۰ هزار نفر در کنکور تجربی شرکت کنند، آیا این امر ناشی از میل خدمتگری و خدمت‌ورزی طبیبانه است؟ این نگرش، باعث می‌شود شغل از ماهیت تهی شود. در حالی که در ایران فتوت‌نامه‌هایی وجود دارد که نشان می‌دهد فردی که در حوزه درس خارج فقه می‌دهد، با کار حمالی احساس حقارت نمی‌کند و در ابتدای فتوت‌نامه حمالان با این شروع می‌شود؛ «آسمان بار امانت نتوانست کشید/ قرعه کار به نام من دیوانه زدند». دوگانه چهارم یاریگری و رغبت است.
وی در ادامه تصریح کرد: برای شکل‌گیری خانواده مقاوم سه نکته مهم حائز اهمیت است؛ اول، هسته‌های تولید خانوادگی باید شکل بگیرد. وقتی طرح کاد در مدارس بود، همزمان شاخه دانش‌آموزی حزب جمهوری اسلامی برای کسانی که دو روز در هفته کار می‌کردند شکل گرفت و همچنین شورا در محیط تولید تشکیل شد. اینها سه‌گانه‌ای است که به دانش‌آموز امر تولید را آموزش می‌دهد، در حالی که امروز به جای کار کردن، کارآفرینی یاد می‌دهیم. بنا بود دانش‌آموز یک زیست سیاسی بیاموزد و وقتی هسته‌های تولید خانوادگی شکل بگیرد، اراده جمعی و سیاسی هم ایجاد شود.
حجت‌الاسلام خاکی حضور ادبیات اقتصادی سیاسی در تربیت اقتصادی را به عنوان نکته دوم حائز اهمیت خواند و افزود: ادبیات سواد مالی را به جای تربیت اقتصادی به ایران می‌آورند تا به جای تولید، به بورس، بیمه و … برویم و بانک‌ها شعبه مجازی تأسیس می‌کنند و یا در اپلیکیشن شاد، ربات فاجعه‌بار مدرسه اقتصاد، ارائه می‌شود. در حالی که دانش‌آموز و خانواده من باید متوجه نسبتش با ساختار سیاسی و اقتصادی کشور باشد و اگر نداند با فهمیدن مالیه شخصی، فردگرا خواهد بود. نکته سوم دانش رسمی است که باید در زمینه تربیت اقتصادی انجام شود.
عادل پیغامی، عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق(ع) با تأکید بر واژه خانواده گفت: وقتی از خانواده صحبت می‌کنیم، باید موجودیت خانواده را به عنوان موجود اصیل بشناسیم و این پایه اول بحث است. ما هنوز به اندازه‌ای که باید و شاید موجودیتی برای خانواده قائل نشده‌ایم و نظام فقهی و حقوقی ما هم به خانواده نگاه فردگرایانه‌ای داشته است. حال می‌خواهیم خانواده‌ای بسازیم که مقاوم باشد، این بدیهی است که خانواده اصیل، مقاوم خواهد بود. ما خانواده‌هایی داریم که مخلوط هستند و هیچ درهم‌رفتگی با هم ندارند، یا خانواده‌هایی هستند که محلولند، یا خانواده‌هایی سوسپانسیونی هستند و خانواده‌هایی نیز با هم ترکیب شده‌اند و دارای یک روح واحد هستند. خانواده مورد نظر اسلام همین خانواده است که زن و مرد باهم یک واحد را تشکیل دهند.
وی افزود: وقتی مرد پولی به دست می‌آورد، باید بداند که دیگر پول مرد نیست و رزق خانواده است و در خانواده مقاوم این نگرش وجود دارد. گاهی مرد به خود اجازه می‌دهد که اعضای خانواده را جیره‌خوار خود بداند. همچنین رابطه ولایت در خانواده مقاوم برقرار است، ولایت، برقراری ارتباط و شکل‌گیری شبکه است که خانواده‌ها با هم در ارتباط هستند به همین دلیل صله رحم هم به خانواده مقاوم کمک می‌کند و یک شبکه خانواده را شکل می‌دهد. خانواده مقاوم، همواره خانواده سخت نیست، بلکه ممکن است گاهی برخی از اقتصاد‌هایش از جنس اسفنجی باشد تا نشکند؛ از این رو مرد هم گاهی باید نرم باشد و قدری کوتاه بیاید.
پیغامی ادامه داد: خانواده مقاوم، خانواده مولد است. دوگانه تولید و مصرف را قبول ندارم، چون مصرف و تولید به صورت حلقه و زنجیره به هم وصل هستند؛ بنابراین ما مولد و غیرمولد یا انگل و رانت‌خوار داریم.
این عضو هیئت علمی با اشاره به اینکه حدود یک دهه پیش مقام معظم رهبری مسئله اقتصاد مقاومتی را مطرح کردند، گفت: داشتن اقتصاد مقاوم در سطح کلان منوط به داشتن خانواده و فرد مقاوم است و با خانواده مقاوم، می‌توان جامعه، شهر، استان و کشور مقاوم داشت.
ثبت دیدگاه