آب و آیینه دو عنصر در فرهنگ ایرانیان است که نماد پاکی و روشنایی، راستگویی و صفا به حساب می‌آید و از آن به صورت نمادین در معماری ما نیز استفاده شده است. علاوه بر این ریشه‌های اقتصادی آیینه‌کاری را نباید فراموش کرد. به گفته مورخان در سده ۱۰هجری قمری آیینه از اروپا (به ویژه از ونیز) به ایران وارد می‌شد که قسمتی از این آیینه‌ها در هنگام حمل و نقل و جابه‌جایی در مسیر ارسال می‌شکست. هنرمندان ایرانی با ابتکاری که به خرج دادند برای بهره‌گیری از قطعات شکسته راهی یافتند و از آن‌ها برای آیینه‌کاری استفاده کردند که ابتدا با نصب جام‌های یکپارچه بر بدنه بناها شروع شد.
این هنر تزیینی اکثرا در اماکن مذهبی و آرامگاه‌ها جلوه خاصی ایجاد می‌کرد. افراد هنرمند زیادی در ایران به این حرفه و هنر مشغول هستند و مرکز معماری اسلامی در این سال‌ها با پرورش و آموزش هنرآموزان تلاش بسیاری برای احیای این هنر دیرین داشته است. همچنین این مرکز تلاش کرده است تا در حوزه احیای سنت‌های دیرین معماری به سراغ خط کوفی برود که در سده‌های گذشته به دلیل رواج خط نسخ از دستور کار خطاطان و هنرمندان برای تزئین بناهای معماری کنار گذاشته شد اما امروزه به دلیل آنکه این خط از دل آیات نورانی قرآن به وجود آمده مورد توجه هنرمندان قرار گرفته و باعث رشد و نمو آن در گستره هنر ایران شده است. با آنکه کهن‌ترین نمونه‌های باقی‌مانده از قرآن با خط حجازی نگاشته شده‌اند اما کمابیش هم‌زمان با ظهور اسلام، خط کوفی هم شکل گرفت و قرآن با خط کوفی نوشته شد و بعدها با سوادآموزی یاران و شاگردان حضرت محمد (ص) این خط بسط یافت.
در نخستین سده‌های اسلامی در پی نیاز به داشتن خطی منزه که بتوان آن را بدون غلط خواند خط کوفی مراحل تکامل را به‌سرعت طی کرد. خط کوفی اصلاحات و ابداعاتی را در کمتر از دو سده از سر گذراند، تا به خطی کامل برای ثبت قرآن و سایر متون تبدیل شود.
نمایشگاه «از دل نور» کار جمعی از هنرمندان آیینه‌کار به سرپرستی سیاوش طرزی و کوفی‌نگار به سرپرستی همایون مقدس از ۱۷ آذر در گالری شماره یک فرهنگسرای نیاوران دایر شده است. در این نمایشگاه آثار هنرجویان که در دو سال گذشته زیر نظر این استادان آموزش دیده‌اند به نمایش در آمده است. گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن از این نمایشگاه را با هم می‌خوانیم.
همایون مقدس در حاشیه برگزاری این نمایشگاه گفت: مرکز هنرهای اسلامی حوزه هنری چند سالی است گروهی از خوشنویسان کوفی را هدایت می‌کند. خط کوفی دو نوع است؛ تحریری و تزئینی. کوفی تحریری، خطی است که به واسطه آن نگارش انجام می‌شود و کوفی تزئینی، نقش برجسته است و در امکان مذهبی و قدیمی دیده می‌شود. این دو خط هم‌اکنون تدریس می‌شوند. در این نمایشگاه ۱۷ خوشنویسی از من به نمایش درآمده و دیگر خوشنویسی‌ها را هم شاگردانم انجام داده‌اند.
وی افزود: خط کوفی از اساس برای کتابت قرآن خلق شده است. اولین شکل از این خط نیز توسط حضرت علی (ع) نوشته شده اما خطی که امروز به عنوان کوفی می‌شناسیم با خط منتسب به امیرالمؤمنین(ع) تفاوت‌هایی دارد. این خط تا قرن ششم خطی رایج در جهان اسلام بوده اما با آمدن تیموریان از رواجش کاسته شد زیرا حکام آن زمان دوست داشتند خطی که خود مبدع آن هستند، رایج باشد و حتی در مقطعی از تاریخ با این خط دشمنی شد. برای نمونه در زمان صفویه کتیبه‌هایی که با خط کوفی بود گچ‌اندود شد و جای آن را خط ثلث گرفت! این بی‌مهری در زمان حال نیز وجود دارد چون انجمن خوشنویسان از پذیرش این خط به عنوان خطی ایرانی خودداری کرده است درحالی‌که این خط از زمانی که وارد ایران شد شکل خوشنویسی پیدا کرد و با خط کوفی حجاز تفاوت بسیاری دارد.
این استاد خوشنویس درباره کتابت قرآن با خط کوفی نیز چنین توضیح داد: در صدر اسلام خط کوفی برای کتابت قرآن، بسیار رایج بود اما به مرور این خط کنار گذاشته شد. اکنون این خط برای کتابت قرآن انجام نمی‌شود زیرا خوانایی لازم را برای عموم دارا نیست و همچنین اعراب‌پذیری مناسبی هم ندارد.
ترکیبی از خط و آیینه
مصطفی مومنی‌راد؛ مدیر مرکز هنرهای تجسمی حوزه هنری نیز پیرامون این رویداد اظهار کرد: نمایشگاه «از دل نور» یک نمایشگاه ترکیبی است که در آن دو هنر خوشنویسی و آیینه‌کاری به نمایش گذاشته می‌شود. این دو هنر پیش‌تر در هنر معماری مورد استفاده قرار می‌گرفت اما با گذشت زمان و با ورود اشکال جدید معماری این دو هنر زیبا به فراموشی سپرده شد. مرکز معماری اسلامی تلاش دارد با برگزاری نمایشگاه‌های مختلف به نوعی در اشاعه مجدد این دو هنر که ارتباط مستقیمی با فرهنگ دینی و بومی دارد مثمر ثمر واقع شود.
وی درباره حمایت حوزه هنری از هنرهایی که به فراموشی سپرده شده‌اند نیز چنین توضیح داد: حوزه هنری رسالت خود می‌داند از هنرهای اسلامی ایرانی که ریشه در تاریخ این سرزمین دارد، حمایت کند. در این راستا دومین نمایشگاه خود را در حوزه آیینه‌کاری در دو سال اخیر برگزار می‌کند. حمایت ما تنها به برگزاری نمایشگاه خلاصه نمی‌شود بلکه با تربیت نیروی جوان سعی در احیای هنرهای اسلامی داریم. برای سال آینده نیز برنامه‌هایی خواهیم داشت تا بتوانیم از هنرهای مذکور حمایت لازم را داشته باشیم.
حمایت از معماری ایرانی
اکبر شیرمحمد‌زاده مدیر هنری نمایشگاه نیز گفت: مرکز معماری اسلامی در راستای حمایت از معماری ایرانی تلاش می‌کند با برگزاری نمایشگاه‌هایی نظیر «از دل نور» از هنرهایی که رو به فراموشی رفته‌اند حمایت کند. در حوزه آیینه‌کاری چهار سال است که در سه سطح؛ مقدمانی، متوسط و پیشرفته فعالیت جدی داریم. همچنین در عرصه خط کوفی نیز دو خط کوفی تحریری و کوفی تزئینی را آموزش می‌دهیم. آثاری که هم‌اکنون در نمایشگاه فرهنگسرای نیاوران به نمایش درآمده، حاصل تلاش هنرمندانی است که در چند سال اخیر آثاری در این حوزه خلق کرده‌اند. در بخش «ایوان آیینه» ۸۸ اثر از ۴۶ هنرجو را داریم و در بخش خط کوفی نیز ۷۸ اثر از ۴۶ هنرمند به نمایش درمی‌آید.
وی افزود: راهکارهای آموزشی مرکز معماری اسلامی متنوع است و تنها به کارگاه‌های خوشنویسی خلاصه نمی‌شود. ما برای شاگردان تورهای کتیبه‌خوانی و بازدید از کتیبه‌های قدیمی را داریم. یکی از این تورها بازدید از کتیبه مسجد جامع شوشتر بود که قدمتی هزارساله دارد. کتیبه این مسجد متأسفانه در سال ۸۰ گچ‌اندود شد اما ما در یک کار گروهی این کتیبه را بازطراحی کردیم.
محمد ابراهیمی عضو انجمن خوشنویسان و دیگر هنرمند حاضر در نمایشگاه بیان کرد: قرابت خط کوفی با قرآن به صدر اسلام برمی‌گردد که یکی از خطوط رایج برای کتابت قرآن بود. این خط به لحاظ گرافیکی زیبایی‌های خاصی داشت که آن را بسیار جذاب می‌کرد. این خط با ورود خط نسخ جای خود را در کتابت قرآن به آن داد. دلیلی که برای کنار رفتن خط کوفی می‌توان برشمرد این است که، خط کوفی محیط بسیاری را برای نگارش به خود اختصاص می‌دهد. درضمن به لحاظ خوانایی، شیوایی لازم را برای عموم مردم ندارد.
وی افزود: کاربرد فعلی خط کوفی برای کتیبه‌نویسی و خطوط برجسته در اماکن مذهبی است البته هم‌اکنون نیز شاهد کتابت قرآن با خط کوفی هستیم اما قرآن‌هایی که با این خط به نگارش درمی‌آیند کاربرد موزه‌ای دارند. باید از تلاش‌های استاد مقدس و استاد جزایری هم به نیکی یاد کنیم که با تمرکز خود روی خط کوفی و آموزش شاگردان علاقه‌مند به این خط سبب احیای آن شده‌اند.
سیاوش طرزی، استاد آیینه‌کار نیز در پایان این گزاش بیان کرد: هنر آیینه‌کاری با هنر اسلامی گره خورده است زیرا تمام کارهایی که در این حوزه خلق می‌شود زینت‌بخش اماکن مذهبی شده‌اند. این هنر به اندازه جذاب و زیبا است که خارجی‌ها نیز به آن بسیار علاقمند هستند، پس اگر از این هنر حمایت لازم صورت گیرد ما شاهد اتفاق‌های خوبی در داخل و خارج از مرزها برای این خط خواهیم بود.
وی افزود: مرکز معماری اسلامی چندین سال است که تلاش می‌کند تا این هنرها را مجدد احیا کند. این اقدام بسیار ارزشمند است. اگر ما بتوانیم جوان این سرزمین را به این هنرها علاقمند کنیم توانسته‌ایم اصالت فرهنگی خودمان را حفظ کنیم. در این نمایشگاه می‌بینیم که هنر آیینه‌کاری پیوندی بسیار نزدیک با کلام مقدس پیداکرده است. این امر به نظرم اقدامی شایان توجه است که مطمئنم ثمرات آن در آینده نزدیک احساس خواهد شد.
علاقه‌مندان به تماشای آثار هنری هنرمندان شرکت‌کننده در نمایشگاه «از دل نور» می‌توانند تا پنجشنبه ۲۳ آذر از ساعت ۱۰ تا ۱۹ و روز جمعه از ساعت ۱۴ تا ۱۹ به محل برگزاری نمایشگاه مراجعه کنند.
ثبت دیدگاه