همایش آسیب‌شناسی و جریان‌شناسی شعر عاشورایی و شعرخوانی با عنوان «زنده جاوید» با مشارکت مؤسسه «شعر و سرود آیه» و خبرگزاری بین‌المللی قرآن و حضور اساتید سرشناس حوزه شعر آیینی چون حسین اسرافیلی؛ رضا اسماعیلی؛ علیرضا قزوه؛ عبدالجبار کاکایی؛ علی‌محمد مؤدب و ناصر فیض در سالن شهید تقوی سازمان قرآنی دانشگاهیان کشور برگزار شد.
در این محفل اساتید حاضر در حوزه شعر آیینی علاوه بر طرح دیدگاه‌های خود در حوزه جریان‌شناسی و آسیب‌شناسی شعر سرخ و عاشورایی هر یک به فراخور بحث و مجلس موجود، قطعه‌ای از نوسروده‌های خود را در حوزه شعر سرخ برای حاضران قرائت کردند.
وجه افتراق شعر «آیینی»، «مذهبی» و «معنوی»
رضا اسماعیلی مباحث خود را بر محور آسیب‌شناسی و وجه افتراق شعر «آیینی»، «مذهبی» و «معنوی» استوار کرد و گفت: اگر به قله‌های ادب در طول هزاره شعر فارسی نگاه کنیم اغلب آنها سنی‌مذهب بودند اما با این وجود طبع‌آزمایی‌های درخشانی در حوزه خلق اشعار دینی، مذهبی و عاشورایی از این شاعران برای ما به یادگار مانده است.
وی ادامه داد: بحث شیعه و سنی که امروز گریبان‌گیر شعر آیینی ما شده در آن زمان وجود نداشته و تلخ‌تر آنکه گاه ما نیز خود به این مسئله دامن می‌زنیم. این در شرایطی است که بزرگان شعر و ادب فارسی علاوه بر احترام به اهل تسنن و تشیع، شعرشان شعر مذهبی نبوده و به دنبال سرودن شعر معنوی بوده‌اند. شعری که از ظواهر گذر کرده و به سمت وحدت می‌رود. شعر معنوی؛ شعری است که معارف دینی و قرآنی را مورد کنکاش قرار می‌دهد.
این مدرس دانشگاه در تعریف شعر و شاعر معنوی گفت: شاعر معنوی کسی است که به درون دین، باطن دین، مغز دین می‌پردازد، از ظواهر و صورت گذر می‌کند و به معارف دینی، معارف قرآنی، احیای فضائل اهل‌بیت(ع)، کرامت‌های انسانی و اخلاقی در شعر خود می‌پردازد. سپس در کنار رعایت تمام اینها در سروده‌هایش به سوگ، مرثیه، مدح و منقبت اهل بیت(ع) نیز می‌پردازد.
اسماعیلی در تشریح این نگاه به ذکر مثالی پرداخت و یادآور شد: به عنوان مثال اگر حجم آثار مولانا را مورد کاوش قرار دهیم، در خواهیم یافت بخش اعظمی از اشعار او شعر عرفانی اخلاقی و تعلیمی است و بخش کمتری به مدح و منقبت یا سوگ و مرثیه اختصاص پیدا کرده است.
وی افزود: مسئله مهم دیگر آنکه حتی چهره بزرگی مانند مولانا که یکی از قله‌های ادب فارسی نیز به شمار می‌رود، وقتی سراغ سرایش شعر عاشورایی می‌رود مهمترین هدفی که در آن اشعار تعقیب می‌کند، تقریب مذاهب است و بی‌تردید هدف او از چنین شیوه و نگرشی آن بوده تا هیچ بهانه‌ای به دست کسانی که بخواهند از آب گل‌آلود ماهی بگیرند و به اختلافات مذهبی دامن بزنند، ندهد!
عضو انجمن قلم ایران اظهار کرد: چهره بزرگی مانند مولانا وقتی سراغ شعر عاشورایی می‌رود چنان با ادبیاتی ارجمند و فاخر از ائمه صحبت می‌کند که دل‌ها را به یکدیگر نزدیک می‌کند و این همان نگاه عرفانی است.
نگرش عرفانی در ادبیات آیینی امروز
اسماعیلی با تاکید بر آنکه محور اصلی سروده‌های شاعران بزرگ و قله‌های هزاره ادب فارسی در حوزه ادبیات آیینی ما بر نگاه عرفانی استوار بوده است تصریح کرد: اما باید با تأسف گفت که بُعد عرفان و طرح مباحث و نگرش عرفانی در ادبیات آیینی و دینی امروز ما بسیار کمرنگ شده است. این سخن من به معنای نادیده گرفتن سروده‌های شاعران برجسته نسل اول انقلاب و شاعران ادامه دهنده راه آنها در نسل‌های بعدی در پرداختن به مضامین عرفانی در سروده‌های آیینی نیست.
وی افزود: امروز باید به این آسیب اشاره کرد که حجم فراوانی از اشعار آیینی که در کتاب‌ها، نشریات و خبرگزاری‌ها منتشر می‌شود، از آن بُعد عرفانی فاصله گرفته‌اند و گویی برخی شاعران دنبال پیدا کردن وجوه افتراق ما با براداران اهل تسنن هستند تا آنها را در سروده‌های خود برجسته کنند. باید گفت این نگاه جز به دامن زدن اختلاف‌ها میان شیعه و سنی به هدفی ختم نخواهد شد.
این شاعر و پژوهشگر شعر و ادبیات آیینی با بیان آنکه چنین شیوه‌ای در حوزه خلق آثار ادبیات آیینی در دو حوزه نظم و نثر پسندیده نیست یادآور شد: شاعران آیینی باید در آثارشان از وجوه اشتراک، برای نزدیکی قلوب و تقریب مذاهب به یکدیگر بهره ببرند.
اسماعیلی با اشاره به آنکه خدا، قبله، پیامبر و کتاب آسمانی ما یکی است و اشتراکات فراوانی وجود دارد اظهار کرد: من کمتر دیده و شنیده‌ام که کسی بگوید «من شاعر مسلمانم.» شاعر شیعه هستم اما مسلمانی در شعر آیینی ما باید برجسته باشد. یعنی من به عنوان شاعر آیینی در شعر آیینی باید بر وجوه اشتراک دست بگذارم و سعی کنم بهانه‌ای دست دشمنان ندهم که باعث اختلاف میان مذاهب شود.
وی ادامه داد: تنها در طول هفته وحدت، به برکت وجود مبارک پیامبر اکرم(ص) شاهد خلق اشعاری درخشان با محوریت تقریب مذاهب و نگاه متبلور اسلام هستیم. گویا در هفته وحدت شاعران متوجه می‌شوند که من مسلمان هستم و «سنی» برادر دینی من است. نوازش، ستایش و مدح یکدیگر به‌عنوان برادران دینی برای آنکه به چشم برادری به یکدیگر نگاه کنیم سنتی فراموش‌شده در شعر آیینی ماست.
ما نگوییم بد و میل به ناحق نکنیم
دبیر پیشین جشنواره شعر فجر در ادامه این بحث به ذکر مثالی پرداخت و افزود: چندی پیش به عنوان داور در یکی از سوگواره‌های شعر عاشورایی در استان قم حضور پیدا کردم. ۱۲۰۰ قطعه شعر به این سوگواره شعر عاشورایی رسیده بود. با وجود داوران برجسته‌ای که حضور داشتند، همگی ما به زحمت توانستیم از بین این این حجم آثار رسیده، ۳ قطعه شعر آن هم با ارفاق و اغماض را به عنوان نفرات اول تا سوم انتخاب کنیم. آن هم چون بنا به اعلام برگزیدگان بود، سه اثر را بالاجبار انتخاب کردیم و گفتیم که قابل قبول است.
وی افزود: پرسش من این است که چرا در برگزاری کنگره‌ها و سوگواره‌های عاشورایی باید شاهد چنین وضعیتی باشیم؟ بر همین اساس است که گاه گمان می‌کنم ارزش‌ها، کرامت‌های اخلاقی و انسانی و مفاهیم عرفانی از شعر آیینی ما رخت بربسته است. این زنگ خطری جدی است که روزبه‌روز در حال فاصله گرفتن هستیم.
این مدرس دانشگاه اظهار کرد: بله ما در صدر اسلام با برادران اهل سنت اختلافاتی داشتیم؛ اما نسل امروز که آن نسل نیست! باید با روشنگری و واقع‌بینی فضا را تحلیل کرده، نگاه خود را عوض کنیم و بر این نکته تأکید کنیم که من یک شاعر مسلمانم. به عنوان یک شاعر مسلمان در عرصه شعر آیینی حضور پیدا کنم و برای اهل بیت(ع) شعر بگویم.
وی با تاکید بر آنکه آن‌چنان‌که پیش‌از این نیز گفتم در گذشته، شعر ما وجوه عرفانی بسیار برجسته‌ای داشته است یادآور شد: به‌عنوان مثال حافظ سروده:
ما نگوییم بد و میل به ناحق نکنیم
جامه کس سیه و دلق خود ازرق نکنیم
عیب درویش و توانگر به کم و بیش بد است
کار بد مصلحت آن است که مطلق نکنیم
اسماعیلی تصریح کرد: تمام اشعار پروین اعتصامی شعر آیینی است. شعر آیینی آن نیست که ما فقط مدح حضرت ابوالفضل(ع) بگوییم. باید فضائلی که ائمه اطهار(ع) دنبالشان بودند را در قالب ادبیات آیینی و شعر آیینی ترویج دهیم. این شعر آیینی اصیل است. در کنار آن می‌توانیم مدح و منقبت یا سوگ و مرثیه نیز داشته باشیم، ولی اینکه یک شاعر را می‌بینیم در طول ۴۰ سال ۲۰ دفتر شعر چاپ کرده و۹۵ درصد اشعارش سوگ و مرثیه است این نشان‌دهنده گم کردن مسیر است.
شعر نبوی عامل پیوند مذاهب اسلامی
اسماعیلی با اشاره به آنکه امروز توحید در ادبیات ما حلقه مفقوده به شمار می‌رود در حالی که فراموش کردیم شعر نبوی که عامل پیوند مذاهب اسلامی است بیان کرد: ما با اهل تسنن به‌خاطر پیامبر اسلام برادریم؛ اما شعر نبوی به حاشیه رانده شده است. مناجات در شعر معاصرمان نداریم یا اگر وجود دارد آنقدر کمرنگ است که اصلاً به چشم نمی‌آید!
عضو انجمن قلم تصریح کرد: باید رنسانس و نوزایشی در ادبیات آیینی خود را شروع کنیم و برای تحقق این رسالت بزرگ، اساتید حوزه ادبیات آیینی باید در این حوزه ورود کنند. سوگ و مرثیه لازم است. مدح و منقبت لازم است. ولی ائمه اطهار(ع) یا پیامبر اکرم(ص) از ما نخواسته‌اند که مدح و منقبت آنها را بگوییم. آن بزرگواران خواسته‌اند تا مکارم اخلاق و آموزه‌های اصیل دینی را که مسلمانان و بندگان آموزش داده‌اند نضج دهیم. ما اینها را فراموش کرده‌ایم! بنابراین امیدوارم این مسیر را اصلاح کنیم.
اسماعیلی در پایان یادآور شد: گاهی ما این‌قدر گرم جشنواره‌ها و سوگواره‌ها هستیم که هدف را فراموش می‌کنیم. فراموش می‌کنیم که ما برای چه هدفی این رخدادها را برگزار می‌کنیم و به دنبال چه مقصدی هستیم! امیدواریم که سر از ترکستان در نیاوریم!
اسماعیلی در پایان سخنان خود غزلی عاشورایی را با طلیعه «مستم از دوست همین حال برایم کافی‌ست / یاد او در همه سال برایم کافی‌ست» برای حاضران در این نشست قرائت کرد.
ثبت دیدگاه