سینمای کودک مسیری برای آموزش زندگی بهتر به کودکان است اما در چند سال اخیر این شکل سینما رو به فراموشی رفته، به‌نحوی‌که در اکران عمومی از فیلم‌های کودک نمودی نداریم. در این میان استثناهایی چون «بچه زرنگ» یا «پسر دلفینی» را باید فاکتور گرفت.
با وجود افولی که بر سینمای کودک حاکم شده، جشنواره فیلم کودک این روزها سیوپنجمین دوره خود را پشت سر می‌گذارد بدون اینکه کارکرد اصلی خود را داشته باشد چراکه در این دوره عمده فیلم‌ها، کارهایی تلویزیونی هستند که صرفاً برای پر کردن جدول جشنواره به این رویداد راه یافته‌اند. در این میان معدود کارهایی نظیر «در آغوش درخت» نیز وجود دارد که با کیفیتی بالا به مخاطب عرضه می‌شود؛ البته این فیلم درباره کودکان است و برای کودک ساخته نشده است.
در این گزارش اجمالی می‌خواهیم به این موضوع بپردازیم که در فیلم‌های کودک موضوع خانواده تا چه حد محور قرار گرفته تا بتوان از آن برای آموزش زندگی بهتر کودکان بهره برد. آن چیزی که تا امروز در فیلم‌های به نمایش درآمده جشنواره شاهدش بوده‌ایم نشانی از خواسته فوق ندارد! در این راستا با تعدادی از سینماگران و کارشناسان این حوزه در دو مرحله به بحث نشسته‌ایم. با بخش اول به شرح زیر همراه می‌شویم.
در ابتدای این گزارش سیدجواد هاشمی فیلمساز کودک درباره نگاه به خانواده در این گونه از سینما گفت: مکرراً فیلم‌هایی درباره کودکان ساخته‌ایم که در آنها تلاش شده خانواده‌ها را با برخی مسائل آشنا کنند. در چهار دهه گذشته فیلمسازانی نظیر محمدعلی طالبی و علی قوی‌تن تلاش کرده‌اند با ساخت آثاری نظیر «کلید» خانواده‌ها را با مسائل کودکان آشنا کنند اما معتقدم نتوانسته‌ایم در مباحث آموزشی موفقیتی به دست آوریم زیرا فیلم‌هایی که می‌خواهند به کودکان آموزش دهند در قدم اول حتماً باید از جذابیت کافی بهره برده باشند.
وی افزود: باید بپذیریم در حوزه سینمای کودک فقیر هستیم البته کارهای زیادی درباره کودک ساخته شدهاند اما عمده این تولیدات آثاری هستند که قدرت برقراری ارتباط با حجم گسترده مخاطبان را ندارند. این وضعیت نامساعد که بر سینمای کودک حاکم شده بسیار تأسف‌آور است. با وجود ظرفیت بالا در این عرصه، مشخص نیست که چرا تا این اندازه سینمای کودک بی‌رمقی داریم.
کارگردان فیلم «آهوی پیشونی سفید» ادامه داد: استقبال از سینمای کودک در حالی است که می‌بینیم مخاطبان کودک و نوجوان در حجم گسترده از فیلم‌های خارجی این ژانر استقبال می‌کنند؛ آثاری که به لحاظ فرهنگی با جامعه ما هیچ سنخیتی ندارد بنابراین دائماً در حال افسوس خوردن هستیم که چرا دهه هشتادی‌ها یا نودی‌ها را از دست داده‌ایم در حالی‌که عملکرد خودمان باعث چنین امری شده است.
این فیلمساز با بیان اینکه تولیدات کودک باید درجه الف بگیرند، گفت: بسیار متاسفم که تولیدات الف صدا و سیما تنها به آثار بزرگسال خلاصه می‌شود درصورتی‌که بیشترین سرمایه‌گذاری باید در حوزه کودک صورت گیرد. فیلم‌های کودکی که امروز در کشورمان تولید می‌شود عمدتاً آثاری ارزان و بی‌کیفیت هستند. جالب است بدانید بنده با پلتفرم‌های متعددی مذاکره کردم اما همه آنها روی یک نکته تاکید دارند آن‌هم اینکه، برای کودکان نمی‌توان سرمایه‌گذاری زیادی کرد!
هاشمی افزود: در ۸ فیلم کودکی که تولید ساخته‌ام همه تلاشم این بوده که بیشترین سرمایه‌گذاری را انجام دهم به همین دلیل در ۱۰ سال گذشته جذاب‌ترین فیلم‌هایی که به لحاظ تصویری ساخته شده را جلوی دوربین برده‌ام. البته قبول دارم در برخی از کارهایم مشکل فیلمنامه وجود دارد؛ نقصانی که برای تولیدات فانتزی در کشورمان امری عجیب نیست. فیلمنامه‌های فانتزی عمدتاً دارای مشکل هستند اما خوشحالم در فیلم‌هایم بچه‌ها را جدی گرفته‌ام.
اهمیت توجه به خانواده
در ادامه با بابک خواجه پاشا که با فیلم تحسین شده «در آغوش درخت» در جشنواره فیلم کودک حضور دارد درباره جایگاه خانواده در سینمای کودک و نحوه الگوسازی در این شکل سینما به گفت‌وگو نشستیم. وی در ابتدا بیان کرد: من سینمای کودک را به عنوان سینمای مولف می‌شناسم؛ سینمایی که آثارش نشئت گرفته از درونیات فیلمسازش است. در این میان خانواده یکی از مهمترین بخش‌ها در سینمای کودک است. به‌شخصه همیشه در کارهایم به خانواده نگاهی ویژه داشته‌ام حتی در زمانی که فیلم کوتاه می‌ساختم، خانواده جایگاهی ویژه در کارهایم داشت.
وی با بیان اینکه در فیلم «در آغوش درخت» از زیست شخصی خود وام گرفته‌ام، گفت: کودکان عامل زیست بشر هستند بدون کودک هیچ چیز معنا و ارزش ندارد من در این فیلم کودک را با طبیعت پیوند زدم تا بتوانم به حرمت و ارزش خانواده برسم.
وی در پاسخ به این سوال که آیا سینمای کودک می‌تواند ابزاری در جهت آموزش سبک زندگی به کودکان باشد، چنین توضیح داد: آموزش دادن وظیفه سینمای کودک نیست بلکه مدرسه باید چنین کاری را انجام دهد. در سینمای کودک فیلمساز باورهای انسانی خودش را معرفی می‌کند باورهایی که نشئت گرفته از اعتقاداتش است. من در فیلم «در آغوش درخت» سعی نکردم آموزش بدهم بلکه می‌خواستم تاثیرگذار باشم و از تاثیرگذاری به آموزش برسم؛ آموزشی که خانواده محور اصلی آن است. درضمن در فیلم‌هایم تلاش می‌کنم در ساده‌ترین شکل ممکن قصه‌ام را بازگو کنم. این فیلم قهرمان دارد و مخاطب را تحت تاثیر خود قرار می‌دهد.
وی در پایان پیرامون جشنواره فیلم کودک نیز تصریح کرد: سینمای کودک ما در خاورمیانه و حتی آسیا اتفاقی بی‌بدیل است زیرا در این حوزه ما صاحب شناسنامه هستیم. این ویژگی مثبت را برای جشنواره کودک هم می‌توان متصور بود اما در ۱۰ سال گذشته بعد از رشد سینمای اجتماعی – انتقادی، سینمای کودک کنار گذاشته شد. در خاتمه تاکید می‌کنم با توجه به اینکه کودکان رشد فکری قابل توجهی پیدا کرده‌اند باید با محصولات بسیار خوب، آنها را به سمت خود جذب کنیم.
ضامن موفقیت مفهوم
محمد سلیمانی، منتقد و کارشناس سینما نیز پیرامون موضوع مورد نظر این گزارش بیان کرد: اینکه توقع داشته باشیم سینمای کودک خانواده را محور قرار دهد انتظاری بی‌جا نیست زیرا مخاطب این شکل از سینما تنها کودکان نیستند بلکه بزرگسالان را هم شامل می‌شود. نمود این گفته را در آثار جشنواره کودک شاهدیم چون هم در فیلم‌هایی که برای کودک ساخته شده و هم در فیلم‌های که درباره کودک ساخته شدهاند، مخاطب تنها کودکان نیستند. در چنین وضعیتی سینمای کودک را بهترین محل برای پرداختن به موضوعات مربوط به خانواده می‌دانم.
وی افزود: متاسفانه در سینمای کودک یا همین جشنواره کودک به موضوع خانواده آنگونه که باید توجه نشده است زیرا فیلمسازان یا نویسنده‌هایی که در این رابطه فعال هستند دغدغه این موضوع را ندارند. به نظرم داشتن دغدغه برای فیلمساز کودک حتی از سینماگر بزرگسال نیز ضروری‌تر است. جدا از دغدغه، سینماگری که می‌خواهد به مسائلی چون خانواده در آثار کودک توجه کند باید از تخصص کافی نیز بهره‌مند باشد.
سلیمانی اضافه کرد: مهمترین شرط برای فیلم‌هایی که می‌خواهند خانواده و سبک زندگی را در سینمای کودک مد نظر قرار دهد، تاثیرگذاری اثر است برای همین فیلمنامه‌نویس باید بداند مضمون را چگونه مطرح کند و اگر این مهم لحاظ نشود صرف وجود آموزه‌های اخلاقی در یک کار سینمایی دلیلی برای موفق خواندن آن اثر نیست.
این کارشناس سینما تصریح کرد: با این توضیح مشکل اصلی سینمای کودک در مباحث آموزشی به تاثیرگذاری آثار برمی‌گردد. یعنی صرفاً وجود مفاهیمی درباره خانواده یا اخلاقیات پشتوانه کار محسوب نمی‌شود بلکه تاثیرگذاری فیلم ضامن موفقیت مفهوم است.
سلیمانی تاکید کرد: پیشنهادم این است اگر می‌خواهیم در سینمای کودک به موضوعاتی چون خانواده نظر کنیم باید برشی از زندگی را حتماً در کارمان مورد توجه قرار دهیم البته اینکه چه برشی از زندگی را برای فیلمسازی انتخاب می‌کنیم می‌تواند تاثیرگذاری یا موفقیت اثرمان را تضمین کند. مخلص کلام اینکه برای تبلیغ سبک زندگی یا آموزش کودکان نباید به دنبال موعظه باشیم بلکه تمام تلاش خود را باید روی دراماتیزه کردن مفهوم مورد نظرمان متمرکز کنیم.
ثبت دیدگاه