سود و ضرر ما دست خداست

محسن اسماعیلی، استاد دانشگاه تهران، به مناسبت ماه مبارک رمضان در سلسله مباحثی با عنوان «پای منبر علی(ع)»  تولید شده است با نگاهی به نهج‌البلاغه به بیان پندهایی از امیرالمؤمنین(ع) پرداخته استگفتیم که عقل و فطرت می‌گوید باقی را فدای فانی نکن و ما متأسفانه جای این دو را اشتباه می‌گیریم. شبیه همین موضوع درباره سود و ضرر است. عقل و فطرت ما حکم می‌کند که به دنبال سود خودت باش و از ضرر گریزان اما کار شیطان درون و برون، دنبال عوض کردن جای سود و ضرر است.

شیطان گاهی آن چیزی که کاملاً زیان است را به ما سود نشان می‌دهد و آن چیزی که کاملا سود است به ما زیان می‌نمایاند؛ از جمله انفاق که سفارش همیشگی حضرت علی(ع) است.

انفاق به معنای کمک به نیازمندان، یک امر باقی و سودآور است. انفاق ما را خودِ خداوند نگهداری و رشد می‌دهد و در آخرت تحویل ما می‌دهد. اما قرآن کریم می‌فرماید: «وَمِنَ الْأَعْرَابِ مَنْ يَتَّخِذُ مَا يُنْفِقُ مَغْرَمًا وَيَتَرَبَّصُ بِكُمُ الدَّوَائِرَ ۚ عَلَيْهِمْ دَائِرَةُ السَّوْءِ ۗ وَاللَّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ وَمِنَ الْأَعْرَابِ مَنْ يُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ وَيَتَّخِذُ مَا يُنْفِقُ قُرُبَاتٍ عِنْدَ اللَّهِ وَصَلَوَاتِ الرَّسُولِ ۚ أَلَا إِنَّهَا قُرْبَةٌ لَهُمْ ۚ سَيُدْخِلُهُمُ اللَّهُ فِي رَحْمَتِهِ ۗ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ؛ و برخی از اعراب بادیه‌نشین مخارجی را که (در راه جهاد دین) می‌کنند بر خود ضرر و زیانی می‌پندارند و برای شما مسلمین مترصد حوادث و عواقب ناگوارند و حال آنکه عواقب و حوادث بد بر خود آنها خواهد بود و خدا شنوا و داناست و برخی دیگر از همان اعراب بادیه‌نشین ایمان واقعی به خدا و قیامت آورده و آنچه را در راه خدا انفاق می‌کنند موجب تقرب نزد خدا و دعای خیر رسول دانند، آری آگاه شوید که انفاق آنها موجب قربشان به خداست، و البته خدا آنان را در (سرای) رحمت خود داخل می‌گرداند، که خدا بسیار آمرزنده و مهربان است» (توبه/ ۹۸ و ۹۹) به فرموده قرآن برخی این انفاق را ضرر می‌شمارند در حالی‌که عده‌ای دیگر اعتقاد به روز قیامت دارند و انفاق را وسیله نزدیکی به خدا می‌دانند. قرآن راهنمای صادق و همیشگی ماست و می‌گوید از انفاق ضرری نمی‌بینید.

حضرت علی(ع) نیز در حکمت صد و پنجاهم نهج‌البلاغه فرمود: «لَا تَكُنْ مِمَّنْ يَرَى الْغُنْمَ مَغْرَماً وَ الْغُرْمَ مَغْنَماً» یعنی از کسانی نباش که جای سود و ضرر را اشتباه می‌گیرند و انفاق که سود است را ضرر و نگه داشتن مال را که ضرر است سود می‌بینند. سود و ضرر ما دست خداست.