در سوگند به پنج دسته از فرشتگان

۳۶۵ روز در صحبت قرآن، نوشته استاد حسین محی‌الدین الهی قمشه‌ای، کتاب چهارم از مجموعه کتاب‌های جوانان و فرهنگ جهانی است. این مجموعه با هدف شناساندن فرهنگ و ادبیات به جوانان اولین بار سال ۱۳۹۰ به همت نشر سخن تدوین و منتشر شده است.

کتاب «۳۶۵ روز در صحبت قرآن» ۳۶۵ قطعه کوتاه و بلند از قرآن برای آشنایی جوانان با تعلیمات فراگیر قرآن انتخاب شده و کوشش شده است که این گنجینه تصویری از ابعاد گوناگون کلام آسمانی برای مخاطب ترسیم کند.

این کتاب، تفسیر در معنی اصطلاحی کلمه مانند تفاسیری چون کشاف و مجمع البیان و امثال آن نیست، بلکه بیشتر انعکاسی از کتاب وحی در ادب عرفانی فارسی و اسلامی است و نگاهی دارد به قرآن از دیدگاه ادبی، زیباشناسی و اخلاقی، اجتماعی و عرفانی.

به منظور بهره‌مندی مخاطبان خود از این گنجینه قرآنی و ادبی اقدام به انتشار قطعه‌هایی از کتاب «در صحبت قرآن» کرده است. دویست و شصت و سومین قسمت از تحفه این کتاب با عنوان «در سوگند به پنج دسته از فرشتگان» تقدیم مخاطبان گرامی می‌شود.

قسم به فرشتگانی که جان کافران را به سختی بیرون کشند(۱) و سوگند به فرشتگانی که جان مومنان را به آسایش و نشاط با خود ببرند(۲) و سوگند به فرشتگانی که پیوسته و با کمال سرعت فرامین الهی را به جای آورند(۳) و سوگند به فرشتگانی که در انجام کار نیک بر یکدیگر سبقت می‌‌گیرند(۴) و تدبیر امور عالم به دست ایشان است(۵).

سوگند‌های قرآن هم برای تاکید در بیان است و هم بیشتر برای توجه خواننده به پاره‌ای از تاثیرات غیبی و باطنی جهان به زبان رمز است. در این پنج آیه خداوند به پنج دسته از فرشتگان اشاره فرموده است که گروه اول جان کافران را که همان ظالمانند به سختی از جسمشان جدا می‌کنند و سبب آن است که کافران آنچنان غرق عالم دنیا و شهوات خاکی خود هستند و چنان به زندگی دنیا دل بسته‌اند که دیگر هیچ مطلوب و محبوبی ندارند و هیچ ایمانی به جهان دیگر و عالمی برتر و لذت‌هایی متعالی‌تر ندارند.

بنابراین بدیهی است که جان دادن ایشان بسیار سخت خواهد بود و فرشته مرگ چون بر ایشان نازل شود و گوید چشم از همه این لذات فروپوشید چنان ترس و وحشت ایشان را می‌گیرد که محکم دست در دامن دنیا می‌زنند و نمی‌خواهند به هیچ روی از آن جدا شوند. دسته دوم فرشتگانی هستند که جان مومنان را به راحتی و آسایش و نشاط و شادی از زندان تن می‌رهانند و فرشتگان دسته سوم و چهارم و پنجم آنها هستند که در سراسر عالم شناورند و  بر انجام کارها و خدمت به انسان‌ها بر یکدیگر سبقت می‌گیرند و تدبیر کارها به دست ایشان است.

این پنج دسته از فرشتگان را خداوند در مقدمه واقعه مرگ آورده است تا درآمد مناسبی باشد بر آن روزی که همه عالم به لرزه می‌افتد و دل‌ها مضطرب و پریشان می‌شوند و آدمیان چشم باز می‌کنند و حقایق پشت پرده عالم را می‌بینند چه خوشتر که اولین برخورد با پنج فرشته است.

هم ببینی نقش و هم نقاش را

فرش دولت را و هم فرّاش را (مثنوی)

این پنج آیه بر وزن عروضی «مستفعل فعولن» آمده غیر از آیه پنجم که آن نیز با ساکن کردن یک حرف همین وزن را به دست می‌دهد.

آیات اول سوره «والذاریات» و «والعادیات» و بعضی دیگر نیز بر همین وزن است. اما نازعات به یک سمفونی مانند است که پنج آیه اول آن درآمد یا پیش‌درامد است، آنگاه نُه آیه در پی آن می‌آید که در بیان احوال و اهوال روز قیامت است. بعد ناگهان یک قطعه مرکب از ۱۲ آیه در قلب سوره داستان موسی و فرعون را نقل می‌کند و قسمت پایانی یا final مطالبی در بیان صنع الهی و رابطه قطعی میان گزینش‌های انسان و پاداش‌های آن و ذکر از ساعت قیامت و اینکه هر چیز نهایتاً به خدای منتهی می‌شود و فرود می‌آید بر این نکته که زندگی دنیا در فضای آخرت شبی یا روزی بیش نیست طرح و آهنگ سوره همه با هم یک واحد هنری منسجم را پدید می‌آورند و به خصوص آغاز بسیار قوی و موثری دارد از آن پنج آیه که گویی دهل می‌کوبند و سنج می‌زنند که برخیزید و جانی دیگر را تجربه کنید و در عین حال که هول روز قیامت نیز در سوره آمده اما حضور وزن و ضرب آهنگ همیشه نشان شادی و درستی و خوب بودن هم کارها و فقدان هر گونه غم و غصه و اضطراب و نگرانی است.