«ترجمه و تفسير نهج‌البلاغه»، تأليف ارزشمند علامه محمدتقى جعفرى (وفات ۱۳۷۷ش) به زبان فارسى است. اين اثر در ميان شرح‌هاى متعددى كه در عصر حاضر بر نهج‌البلاغه نگاشته شده، يكى از مهم‌ترين شروح به شمار مى‌رود.
اين دانشمند فرزانه كه عمرى را به بررسى آراء و انديشه‌هاى متفكران و فيلسوفان و عارفان شرق و غرب گذرانده و ده‌ها اثر ارزشمند را پديد آورده بود، در دو دهه اخير عمر پربار خويش، تمامى وجهه همت خود را مصروف ترجمه و شرح نهج‌البلاغه كرده بود. بهره‌گيرى از منابع متعدد تشيع و تسنن، تفاسير، تواريخ، ديوان‌ها، به ويژه از مثنوى معنوى و سخنان و نوشته‌هاى نويسندگان وپژوهش‌گران خارجى از امتيازات اين كتاب مى‌باشد. ترجمه و تفسير فوق به علت كسالت مؤلف تا آخر خطبه ۱۸۵ متوقف شد. خطبه ۱۸۵ را نويسنده در لندن تفسير كرده است. حاصل اين تأليف بسيار ارزنده – اما متأسفانه ناتمام – در ۲۷ جلد منتشر گرديد.
استاد جعفرى به علت نوع بينش عميق و همه جانبه‌اى كه داشت، كوشيد در اين تفسير، ابعاد مختلف فلسفى، كلامى، عرفانى، فقهى، حقوقى، جامعه‌شناختى، فلسفه سياسى، فلسفه حقوقى، و روانشناختى كلام مولى اميرالمؤمنين(ع) را دريابد. توجه به همين ابعاد است كه شرح استاد را از ساير شروح گذشته و معاصر، متمايز مى‌گرداند.
اهم ويژگى‌هاى شرح و ترجمه استاد:
۱- بى‌شك در ميان شرح‌هاى متعددى كه بر نهج‌البلاغه به زبان‌هاى گوناگون نگاشته شده، شرح استاد، از لحاظ كميت، گسترده‌ترين است. و اگر اين كار ارزشمند با همين روش به پايان مى‌رسيد، به حدود ۴۰ جلد بالغ مى‌شد.
۲- ويژگى ديگر اين كه اين شرح به زبان پارسى رسا و روان عرضه شده و براى خوانندگان فارسى‌زبان داراى جذابيت قلمى خاصى است.
۳- ترجمه متن نهج‌البلاغه – باتوجه به احاطه گسترده استاد جعفرى بر دو زبان عربى و فارسى – بسيار خوب، دقيق و روان است. اين ترجمه هر چند تحت‌اللفظى نيست؛ اما با تقيّد به متن، به سهولت مراد و مقصود صاحب كلام را بيان كرده و با استفاده از كلمات توضيحى، تعقيدات متن را برطرف كرده است.
۴- استاد در مواجهه با متن نهج‌البلاغه مى‌كوشد، تا با درنظر گرفتن شرايط زمانى، مكانى، قرينه‌هاى لفظى و غيرلفظى، درك مخاطبان مستقيم كلام مولى عليه‌السلام و موقعيت تاريخى آنان، و معنايى كه از كلام آن حضرت در ذهن آنان نقش مى‌بندد، نزديك‌ترين تفسير و شرح را در اختيار خواننده قرار دهد.
۵ – توجه به سند سخنان امام عليه‌السلام و اثبات موثق بودن آنچه در نهج‌البلاغه گردآورى شده، از ديگر امتيازات اين شرح است. استاد با پيگيرى اسناد مى‌كوشد تا خواننده را مطمئن سازد كه بدون ترديد آن چه را كه در نهج‌البلاغه گرد آمده، از آنِ امام عليه‌السلام بداند.
۶ – عبور از ظواهر الفاظ و بسنده نكردن به شرح زيبايى‌هاى لفظى و ادبى نهج‌البلاغه و تلاش براى دريافت عمق اقيانوس كلام مولى عليه‌السلام نيز از ديگر ويژگى‌هاى اين اثر تاريخى است. شرح استاد دربردارنده موشكافى‌ها و غواصى‌هاى ويژه‌اى است كه در ساير شروح نمى‌تواند، آن‌ها را يافت.
۷- استاد بر آن است كه در فهم كلام اميرالمؤمنين عليه‌السلام، نمى‌توان از قرآن كريم و كلمات و روايات نبوى چشم پوشيد. لذا در جاى جاى اين شرح، استناد به قرآن كريم و روايات به چشم مى‌خورد كه منبعى ارزشمند براى شناخت نهج‌البلاغه است.
۸- از ويژگى‌هاى برجسته اين شرح، اختصاص يك جلد كامل (جلد اول) با بيش از سيصد صفحه، به شناخت اميرالمؤمنين عليه‌السلام از ابعاد مختلف است. اين جلد كه به عنوان مقدمه شرح نهج‌البلاغه مى‌باشد، به موضوع «رسالت انسانى و شخصيت على عليه‌السلام» مى‌پردازد و مى‌كوشد تا زواياى ناشناخته يا كم‌شناخته شخصيتى آن حضرت را در قالب جملات و كلماتى دلنشين و با استفاده از آراء انديشمندان مسلمان و غيرمسلمان و نيز در پرتو قرآن كريم و روايات نبوى و همچنين سخنان خودِ آن حضرت را بررسى نمايد.
در حقيقت اگر ساير مجلدات، كوششى است گسترده در جهت فهم «كلام» مولى عليه‌السلام، اين جلد تلاشى است شايسته در جهت شناسايى خود آن حضرت. والحق بايد گفت استاد، با نگاهى روان‌شناسانه توفيقات زيادى در اين عرصه داشته است.
در انتهاى هر يك از مجلدات این مجموعه، فهرست مطالب، آيات، روايات، اشخاص، مآخذ، اقوام و ملل و قبائل، و مكان‌ها آمده است.
این شرح طی سالهای اخیر و با همت انتشارات آستان قدس رضوی (به نشر) در نه جلد (هر سه جلد قبلی در یک جلد) منتشر شد. همچنین خلاصه این شرح نیز به زیور طبع آراسته گردیده ست.
ثبت دیدگاه