رضا لطفی، معاون پژوهش و فناوری دانشگاه فردوسی، از خراسان رضوی، در خصوص اهم اقداماتی که برای ارتقای فرهنگ پژوهش و فناوری در دانشگاه فردوسی مشهد انجام شده است، اظهار کرد: در معاونت پژوهش و فناوری دانشگاه فردوسی تلاش کرده‌ایم بر روی چند کلیدواژه وقت بیشتری بگذاریم و تأمل کنیم که البته هنوز در مسیر هستیم و به هیچ عنوان نمی‌توان گفت به نتیجه رسیده‌ایم.
وی ادامه داد: یکی از آن کلیدواژه‌ها علم نافع است، چنانکه در تعقیبات نماز عصر می‌گوییم «خدايا به تو پناه مى‌برم از دانشى كه سود نمى‌دهد» و پناه بردن به خدا از علم غیرنافع، خطرناکی این نوع علم را نشان می‌دهد، اما در عمل به نظر می‌رسد نافع بودن علم خیلی در کشورمان مدنظر نبوده است. تعریف علم نافع، بسیار اهمیت دارد، البته علم نافع نه به این معنا که فقط علوم کاربردی مدنظر است و علوم محض نافع نیستند، بلکه باید به تعریف علم نافع به‌عنوان یک مسئله اندیشیده و چیستی آن بررسی شود.
معاون پژوهش و فناوری دانشگاه فردوسی بیان کرد: به نظر می‌رسد اولویت دانشگاه در حوزه پژوهش و فناوری در گذشته، دستاوردمحوری بوده است، به این معنی که عضو هیئت علمی با دستاوردهایش سنجیده می‌شد و ارزشمندی او به میزان مقالات و یا تعداد اختراعاتش بستگی داشت، در حالی‌که هدف اصلی و اول دانشگاه دستاورد نیست، بلکه تربیت انسان ارزش‌آفرین است. چنانکه از امام خمینی(ره) نقل قول شده «دانشگاه، کارخانه آدم‌سازی است»، بنابراین خروجی دانشگاه باید «انسان» باشد، نه به این معنا که مقاله اهمیت ندارد، بلکه مقاله به‌عنوان خروجی یک کار پژوهشی ارزشمند است، اما باید دانست که فلسفه و علت آن کار پژوهشی چیست، چه هدفی را دنبال می‌کند و چه مسئله‌ای را می‌خواهد حل کند.
اصلاح امور برای تربیت انسان ارزش‌آفرین
لطفی با بیان اینکه به‌دنبال تغییر رویکرد هستیم، تصریح کرد: بدین‌معنا که اصلاح دستاوردمحوری به تربیت انسان ارزش‌آفرین بر میز حوزه پژوهش و فناوری دانشگاه قرار دارد و فعالیت‌هایی را در این زمینه شروع کرده‌ایم، از جمله کلیدواژه «مسئله‌های ارزشمند» که غربی‌ها چند سال اخیر را روی آن بحث و کار می‌کنند، ما نیز باید به سمت تلاش برای حل مسئله‌هایی که ارزش حل کردن دارند، حرکت کنیم. در حوزه پژوهش و فناوری سعی می‌کنیم به مسئله‌محوری که در تأکیدات مقام معظم رهبری نیز وجود دارد، به‌طور جدی فکر کنیم، چنانکه در مضمون سخنان رهبری آمده است که باید به‌سمتی برویم که هیچ پایان‌نامه‌ای انجام نشود، مگر اینکه یک سفارش‌دهنده از صنعت یا جامعه برای آن وجود داشته باشد.
معاون پژوهش و فناوری دانشگاه فردوسی با اشاره به پژوهش‌های با اهمیتی که ممکن است در حال حاضر مشتری در صنعت نداشته باشند، گفت: در کشورهای غربی و از جمله امریکا National Science Foundation (NSF) به معنی بنیاد ملی علوم وجود دارد که حمایت مالی چنین پژوهش‌هایی را عهده‌دار می‌شوند، البته در کشورمان صندوق حمایت از پژوهشگران (INSF) وجود دارد، اما تا جایی که اطلاع داریم هنوز «دستاوردهای قابل تصور برای پژوهش‌ها» ملاک اصلی تصویب آنها است. در همین راستا در تلاش هستیم در دانشگاه فردوسی مشهد نیز چنین بنیادی را راه‌اندازی کنیم و به سمتی برویم که پایان‌نامه‌ها حمایت مالی‌شان را از صنعت و جامعه و یا از این بنیاد دریافت کنند.
اصلاح در حوزه پژوهش
وی افزود: این کلیدواژه‌ها در مسیر اصلاح در حوزه پژوهش دانشگاه تعریف و تبیین می‌شوند و مثال ساده آن اصلاح عنوان معاونت پژوهشی به معاونت پژوهش و فناوری دانشگاه بوده است. این معاونت، شامل پنج مدیریت پژوهشی، مدیریت ارتباط با صنعت و جامعه، مدیریت شبکه آزمایشگاه‌ها و کارگاه‌ها، مدیریت مرکز نشر، علم‌سنجی و کتابخانه مرکزی و مدیریت نوآوری است. نوآوری قبلاً در سطح یک گروه فعالیت می‌کرد و اکنون به‌عنوان یک مدیریت تعریف شده و از جمله تغییرات ساختاری مهم در حوزه پژوهش و فناوری دانشگاه است.
لطفی ضمن تشریح تغییر برنامه‌ها در هر یک از مدیریت‌ها، بیان کرد: مدیریت پژوهشی عهده‌دار حمایت و پایش وضعیت پژوهشی دانشگاه است، اما صرفاً از روی تعداد مقالات سنجش نمی‌کنیم، بلکه سعی می‌کنیم مسئله‌محوری در مدیریت پژوهشی را جدی کنیم، به این معنا که وقتی فردی می‌خواهد پژوهشی را آغاز کند، قبل از استخراج مقاله، باید پاسخ دهد که این مسئله چقدر ارزشمند است و به درد چه کسی می‌خورد و حتی اگر قرار است مسئله ۱۰ سال یا بیست سال آینده را حل کند، باید مسئله‌محوری را به‌عنوان یک اصل بپذیرد.
وی با اشاره به شرح وظایف مدیریت ارتباط با صنعت گفت: این مدیریت دارای دو گروه توسعه بازار و انتقال فناوری (پروژه‌یابی)، مدیریت پروژه‌های برون‌دانشگاهی (کنترل پروژه) و اداره مهارت‌افزایی و توسعه کارآموزی است. پروژه‌یابی به این معنا که دانشگاه به سراغ صنعت و جامعه برود و منتظر نمانیم که فقط صنعت به دنبال ما بیاید، در کنترل پروژه، پایش دقیق اتفاقات در پروژه‌های محوله از سوی صنعت به اعضای هیئت علمی بسیار اهمیت دارد تا نتایج راضی‌کننده‌ای برای صنعت داشته باشد و لازمه آن نظارت دانشگاه بر چگونگی قرارداد و روند اتمام آن است.
معاون پژوهش و فناوری دانشگاه فردوسی در خصوص فعالیت‌های اداره مهارت‌افزایی و توسعه کارآموزی اظهار کرد: کارآموزی به‌صورت سنتی بدین شکل بود که دانشجویان دو ماه تابستان دوره‌های کارآموزی یا کارورزی را می‌گذراندند، اما چندین سال است در گروه کامپیوتر دانشکده مهندسی شیوه دیگری را اجرا کرده‌ایم، به این روش که در صورت رضایت دانشجو و کارفرما، دوره کارآموزی می‌تواند تا دو نیمسال دیگر تمدید شود.
اجرای دوره کارآموزی برای آشنایی دانشجویان با صنعت
لطفی با اشاره به مزیت این روش بیان کرد: در این دوره یکساله کارآموز و دانشجوی ما تا حد بسیاری با صنعت آشنا می‌شود و از طرف دیگر صنعت نیز ممکن است فرد مورد نیاز خودش را شناسایی کند، زیرا یکی از مهم‌ترین مشکلات کنونی صنعت این است که نیروی انسانی کارآمد در صنعت به‌راحتی پیدا نمی‌شود و کمبود نیروی انسانی مسئله‌ای بسیار جدی است، بنابراین کارآموزی یکساله دانشجویان به صنعت نیز کمک می‌کند، ضمن اینکه دانشگاه هم تمهیدات آموزشی این موضوع را مدنظر داشته است.
وی با اشاره به فعالیت‌های مدیریت شبکه آزمایشگاه‌ها و کارگاه‌ها گفت: این مدیریت با ابتکار معاون پژوهشی سابق دانشگاه و با هدف مدیریت متمرکز شبکه آزمایشگاه‌ها و کارگاه‌ها برای اطلاع از وضعیت حدود ۳۶۰ آزمایشگاه و کارگاه دانشگاه فردوسی راه‌اندازی شد. شناسایی و تعمیر دستگاه‌های معيوب، شناسایی و خرید دستگاه‌های جدید مورد نیاز و همچنین شناسایی توان آزمایشگاه‌هایی که می‌توانند به بیرون از دانشگاه خدمات ارائه دهند از جمله اهداف این مدیریت است.
معاون پژوهش و فناوری دانشگاه فردوسی همچنین با اشاره به فعالیت‌های مدیریت نشر، علم‌سنجی و کتابخانه مرکزی بیان کرد: مهم‌ترین فعالیت این مدیریت در حوزه نشر که بسیار جدی پیگیری می‌شود، این است که تعداد بیشتری از نشریات دانشگاه نمایه بین‌المللی بگیرند تا اعتبار نشریات بالاتر برود و در این زمینه تلاش‌های خوبی صورت گرفته است.
لطفی با اشاره به وظایف مدیریت نوآوری، اظهار کرد: نوآوری (innovation) یک فرهنگ و طرز فکر است که جا انداختن آن در دانشگاه کار سختی است، بنابراین شروع به تولید محتوا کردیم و در حوزه‌هایی نظیر بررسی تعریف و معنای نوآوری، بررسی نوع نگاه و تأکید غرب به این مفهوم در سال‌های اخیر و همچنین نگاه و تأکید اسلام به نوآوری کارهایی را انجام داده‌ایم. اینکه در اسلام نوآوری به چه معناست و مسئله ارزشمند چیست؟ مسئله ارزشمند از نظر اسلام و از نظر غرب، لزوماً یک مفهوم نیست و در جاهایی تفاوت وجود دارد.
ایجاد اعتماد به نفس در دانشجویان
لطفی همچنین به راه‌اندازی مراکز نوآوری در دانشگاه اشاره کرد و افزود: یک مرکز نوآوری کوچک با چند نفر از دانشجویان کارشناسی راه‌اندازی کردیم و این دانشجویان توانستند در این مرکز چند دستگاه آزمایشگاهی که ایراد داشته را تعمیر کنند. بدین ترتیب تعداد ۸ یا ۹ نفر از دانشجویان سال‌های اول، دوم و بالاتر از دوره کارشناسی با همراهی یک سرپرست باتجربه صنعتی در این مرکز تلاش می‌کنند و دومین دستگاهی که تعمیر کردن قیمتی حدود ۳۰۰ میلیون تومان دارد و به چرخه آزمایشگاه‌های دانشگاه بازگشت. این موضوع می‌تواند بسیار برای دانشجویان کارشناسی اعتماد به نفس ایجاد کند. مطالعات لازم برای ایجاد مراکز نوآوری متعدد در دانشگاه در حال انجام است. در مواردی از خارج دانشگاه تقاضا برای انعقاد تفاهم‌نامه در این زمینه وجود دارد، بدین معنی که کسانی که مسئله دارند، مسئله را مطرح و درخواست می‌کنند که تعدادی از دانشجویان روی آن مسئله کار کنند.
وی ادامه داد: بدین ترتیب خروجی مراکز نوآوری تعدادی از دانشجویان هستند که پس از دو سال تلاش، هسته‌ای اولیه برای ایجاد شرکت راه انداخته‌اند و به مراکز رشد پارک علم و فناوری می‌آیند. هدف اصلی پارک دانشگاه، ایجاد الگو، انگیزه و امید در دانشجویان است، زیرا مهم‌ترین مشکل ما در حال حاضر در دانشگاه فردوسی مشهد و دیگر دانشگاه‌ها این است که دانشجو انگیزه و امید کافی ندارد؛ هنگامی که انگیزه نباشد، تلاشی صورت نمی‌گیرد و بدون تلاش، دانشجو باسواد بار نمی‌آید، قطعاً آینده‌ای نخواهد داشت و چرخه‌ای معیوب شکل خواهد گرفت.
ساخت و ارائه الگو؛ هدف اول پارک علم و فناوری دانشگاه
معاون پژوهش و فناوری دانشگاه فردوسی مشهد و سرپرست پارک علم و فناوری دانشگاه فردوسی مشهد، هدف اصلی پارک علم و فناوری دانشگاه را ایجاد الگوی ارزش آفرینی دانش ـ محور برای دانشجویان دانست و اظهار کرد: تلاش می‌کنیم فضایی ایجاد کنیم که شرکت‌های پارک بتوانند داستان‌های موفقیت (Success Stories) بهتر و بیشتری در تبدیل دانش به ثروت درست کنند.
وی در ادامه، هدف دوم پارک دانشگاه را حرکت به سمت دانشگاه نسل چهارم دانست. طبق برخی تعاریف، دانشگاه‌های نسل اول فقط آموزشی بوده‌اند؛ در نسل دوم، مأموریت دانشگاه‌ها، آموزش و پژوهش بوده است. در نسل سوم به مأموریت دانشگاه‌ها کارآفرینی و ارزش‌آفرینی هم افزوده می‌شود و در نسل چهارم، دانشگاه‌ها باید در تولید اقتصادی دانش‌بنیان نیز نقش ایفا کنند؛ بدین معنا که دانشگاه‌ها باید بخشی از درآمدشان را از شرکت‌های خودشان کسب کنند و این اتفاق مهم از طریق پارک علم و فناوری دانشگاه قابل انجام خواهد بود.
سرپرست پارک علم و فناوری دانشگاه فردوسی با اشاره به آینده ارزشمند سهیم‌شدن دانشگاه در سهام شرکت‌های دانش‌بنیان مستقر در پارک، ادامه داد: این شراکت نیز برای شرکت‌ها نفع دارد که به‌تدریج دانشگاه‌ها را از وابستگی به بودجه دولتی می‌رهاند.
وی همچنین برنامه‌ریزی برای صادرات فناوری را سومین هدف پارک دانشگاه دانست و اظهار امیدواری کرد که در یکی دو سال آینده اولین نتایج این تلاش‌ها ظاهر شود.
لطفی در پاسخ به این پرسش که تا چه میزان در تعریف مسئله ارزشمند موفق عمل کرده‌ایم، گفت: مهم‌ترین چالش پیشرو در تعریف مسئله ارزشمند، طرز فکر و فرهنگ پژوهشگران ما است. به نظرم، ما به استفاده از پول نفت عادت کرده‌ايم. همکاران بسیار توانمندی در دانشگاه داریم، اما پیش‌فرض ذهنی بسياری از پژوهشگران این است که با پول نفت و برای استخراج مقاله پژوهش کنند. بنابراین هم ورودی و هم خروجی باید تغییر کند، بدین معنی که پژوهشگر و استاد دانشگاه باید از کسی که مسئله دارد، پول برای پژوهش دریافت کند و خروجی اول آن حل مسئله است و البته مقاله هم از آن استخراج می‌شود.
تأثیرگذاری دانشگاه در جامعه
وی در پاسخ به این پرسش که جامعه به چه میزان آمادگی استفاده از ظرفیت دانشگاه را دارد، بیان کرد: باید کار را آغاز کرد و در این مسیر گام برداشت، زیرا جامعه، تأثیرگذاری دانشگاه را به معنای واقعی لمس نکرده است. اگر از مردم پرسشی با این مضمون که دانشگاه فردوسی چه کاری در حوزه پژوهش و فناوری برای مردم مشهد انجام می‌دهد بپرسید، درصد زیادی از آنان اظهار بی‌اطلاعی خواهند کرد. بنابراین این بی‌اطلاعی جامعه از اقدامات دانشگاه، ناشی از کم‌کاری دانشگاه در توجه به علم نافع و همچنین عدم اطلاع‌رسانی دستاوردهای دانشگاه است.
معاون پژوهش و فناوری دانشگاه فردوسی با اشاره به هدف قرار دادن استخراج مقاله از کار پژوهشی در پیش‌فرض ذهنی همکاران دانشگاه، گفت: یکی از چالش‌های جدی در آموزش عالی، آیین‌نامه ارتقای اعضای هیئت علمی است. باید دانست اصلاح مسیر کار سختی است، خصوصاً در جایی که ما به نفت و پول دولتی وابسته شده‌ایم.
لطفی ضمن مقایسه کشورمان با دیگر کشورهایی که تحریم شده‌اند و پیشرو بودن ایران، افزود: هنگامی که ما مسئله سخت و آزاردهنده تحریم را پذیرفتیم و باور کردیم با وجود آن هم می‌توان زندگی کرد، تلاش برای روی پای خودمان ایستادن با وجود تحریم‌ها را آغاز کردیم و شدیم مصداق ضرب‌المثل «عدو شود سبب خیر اگر خدا خواهد». اگرچه تحریم آسيب‌های جدی داشته، اما در این حوزه موجب بهترشدن خودباوری‌مان شده است.
وی با اشاره به فرآیندهای موجود در پارک علم و فناوری دانشگاه، اضافه کرد: در آغاز برای صحبت با دانشجویان از داستان‌های موفقیت شرکت‌های داخلی نقل می‌کنیم، بلافاصله پس از آن این پرسش مطرح می‌شود که آیا ما نیز می‌توانیم داستان‌های موفقیت بهتری بسازیم؟ نقل قول زیبایی از هنری فورد شده است که «اگر فکر می‌کنید، می‌توانید و اگر فکر می‌کنید نمی‌توانید، حق با شماست». خداوند متعال در این زمینه در آیه ۳۹ سوره «نجم» می‌فرماید: «وَ أَنْ لَيْسَ لِلْإِنْسانِ إِلَّا ما سَعى» بدین معنا که انسان، جز نتیجه تلاشش را نخواهد داشت و در آیه ۴۰ این سوره نیز آمده: «وَأَنَّ سَعْيَهُ سَوْفَ يُرَى»ٰ و نتیجه سعی و تلاشش را حتما خواهد دید. بدین ترتیب در گام اول، «داستان موفقیت» و در گام دوم «ما می‌توانیم» قرار دارد.
سرپرست پارک علم و فناوری دانشگاه فردوسی ادامه داد: یکی از مهم‌ترین اقداماتی که امام خمینی(ره) سعی می‌کرد، انجام دهد، ایجاد باور «ما می‌توانیم» بوده، زیرا کافی است به جوانی بگویی نمی‌توانی، قطعاً نمی‌تواند، اما اگر باور کند می‌تواند، تلاش را آغاز می‌کند و مهم این است که تلاش شروع شود.
لطفی با بیان اینکه «چگونه می‌توانیم» گام سوم است، افزود: صرف باور به اینکه «ما می‌توانیم» لازم است، اما کافی نیست. در تولید محتوای این قسمت نیز اقداماتی صورت گرفته است؛ برای نمونه انتخاب مسئله ارزشمند، فرآیند تبدیل مسئله به راهکار، خستگی‌ناپذیری و پشتکار بسیار مهم است. تشکیل تیم و روحیه کارگروهی نیز بسیار مهم است، ضمن اینکه در موفقیت یک شرکت مهم‌تر از ایده ارائه شده، تیم و مسئله اهمیت دارد، زیرا طی زمان ممکن است ایده تغییر کند، اما مهم، ارزشمندی مسئله است. این مسیری است که دانشجویان علاقه‌مند به کارآفرینی باید طی کنند و البته باید بدانند که پتانسیل‌های بسیار خوبی نیز وجود دارد.
اصلاح آیین‌نامه ترفیع؛ اعلام اعتماد به همکاران
وی با اشاره به تصویب آیین‌نامه جدید ترفیع، گفت: آیین‌نامه ترفیع که در آن سالانه به همکاران ترفیع داده می‌شد، بسیار سخت‌گیرانه بود و بسیاری از همکاران جوان را دچار استرس‌های جدی می‌کرد، زیرا اساتید را عمدتاً با امتيازات مقالات منتشر شده می‌سنجید. بدین ترتیب پژوهشگر میان حل مسئله واقعی و ارزشمند که فرآیندی طولانی است و یا نوشتن مقاله، در بسياری از مواقع و خصوصاً همکاران جوان‌تر که در سال‌های ابتدایی استخدام هنوز خروجی‌های برنامه‌های پژوهشی بلندمدت ایشان حاصل نشده است، به ناچار، دومی را با هدف دريافت ترفیع سالیانه انتخاب می‌کردند. در این راستا اصلاح آیین‌نامه ترفیع را با پیگیری‌های مجدانه و همکاری و تعامل نزديک با معاونت آموزشی دانشگاه، با هدف نگاه همه جانبه به فعالیت‌های ارزشمند یک عضو هیئت علمی انجام دادیم و البته با مقاومت بسیاری نيز مواجه شدیم، اما در نهایت در هيئت امنا تصویب شد.
معاون پژوهش و فناوری دانشگاه فردوسی در پایان اظهار کرد: در برابر نظری که به صراحت معتقد به اعمال فشار از بالا برای وادار کردن اعضای هیئت علمی به تولید دستاوردهای پژوهشی است، ما معتقدیم که همکاران ما «انسان»های بسیار ارزشمندی هستند و تنها کافی است که ارزشمندی‌شان را به آنان یادآوری کنیم. این تغییر رویکرد در اصلاح آیین‌نامه ترفیع با این هدف صورت گرفته است که همکاران عضو هیئت علمی نه تنها از بعد پژوهش بلکه از ابعاد مختلف دیده شوند و ترفیع بگیرند. بدین ترتیب با اصلاح آیین‌نامه ترفیع و اعلام اعتماد به همکاران، تلاش کرده‌ایم اندکی در بهتر شدن شرایط فعاليت علمی همکاران‌مان نقش داشته باشیم.
ثبت دیدگاه