ایمان به خوبی و زیبایی

۳۶۵ روز در صحبت قرآن نوشته استاد حسین محی‌الدین الهی قمشه‌ای، کتاب چهارم از مجموعه کتاب‌های جوانان و فرهنگ جهانی است. این مجموعه با هدف شناساندن فرهنگ و ادبیات به جوانان اولین بار سال ۱۳۹۰ به همت نشر سخن تدوین منتشر شده است.

کتاب «۳۶۵ روز در صحبت قرآن» ۳۶۵ قطعه کوتاه و بلند از قرآن برای آشنایی جوانان با تعلیمات فراگیر قرآن انتخاب شده و کوشش شده است که این گنجینه تصویری از ابعاد گوناگون کلام آسمانی برای مخاطب ترسیم کند.

این کتاب، تفسیر در معنی اصطلاحی کلمه مانند تفاسیری چون کشاف و مجمع البیان و امثال آن نیست، بلکه بیشتر انعکاسی از کتاب وحی در ادب عرفانی فارسی و اسلامی است و نگاهی دارد به قرآن از دیدگاه ادبی، زیباشناسی و اخلاقی، اجتماعی و عرفانی.

به منظور بهره‌مندی مخاطبان خود از این گنجینه قرآنی و ادبی اقدام به انتشار قطعه‌‎هایی از کتاب «در صحبت قرآن» کرده است. دویست و پنجمین قسمت از تحفه این کتاب با عنوان «ایمان به خوبی و زیبایی» تقدیم مخاطبان گرامی می‌شود.

فَأَمَّا مَنْ أَعْطَى وَاتَّقَى ﴿۵﴾
وَصَدَّقَ بِالْحُسْنَى ﴿۶﴾
فَسَنُيَسِّرُهُ لِلْيُسْرَى ﴿۷﴾
وَأَمَّا مَنْ بَخِلَ وَاسْتَغْنَى ﴿۸﴾
وَكَذَّبَ بِالْحُسْنَى ﴿۹﴾
فَسَنُيَسِّرُهُ لِلْعُسْرَى ﴿۱۰﴾( لیل)

اما آن کس که عطا و احسان کرد و خود را از زشتی و ناپاکی دور داشت(۵) و خوبی و نیکویی را تصدیق کرد(و بدان ایمان آورد)(۶) ما راه آسایش ابدی را بر او هموار و آسان خواهیم کرد(۷) و اما آن کس که بخل ورزید و خود را (از لطف و یاری خدا) بی‌نیاز دانست (و از فرمان خدا سرکشید)(۸) و خوبی و نیکویی را تکذیب کرد(۹) ما راه رسیدن سختی و محنت را بر چنین کس آسان و هموار خواهیم نمود(۱۰).

کلمه «اعطی» به معنی عطا و احسان کردن، همه آنچه را که آدمی از خوبی و فضیلت و خدمت به خلق باید که به جای آورد شامل می‌شود و کلمه «‌اتقی» همه آنچه را شخص باید از آن پرهیز کند در برمی‌گیرد. گاه خوبی در انجام کاری است چون خدمت به خلق و ادای حق آدمیان از عدالت و احسان و گاه خوبی در پرهیز است از شهادت دروغ و آزار مردمان و تجاوز به حقوق انسان‌ها که در دو کلمه قرآنی جمع است، اما افزون بر این، نیّت آدمی است که هر اقدام و هر پرهیز او به خاطر خدا و حسن و خوبی نفس عمل باشد نه اغراض نفسانی و شیطانی که کار خوب را به گناه و زشتی بدل می‌کند، مانند آن کاسه‌ای بدهند تا قدحی بگیرند یا پرهیزی کنند تا به زهد، شهرت یابند.

تصدیق کردن خوبی و زیبایی همان ایمان به خداست و اگر کسانی هستند به ظاهر خدا را انکار می‌کنند اما دل‌داده خوبی و زیبایی‌اند آنها منکر و کافر نیستند و آن خدایی را که گویند باور نداریم خدایی است ساخته از اوهام بعضی متولیان دین چه در غرب و چه در شرق که هیچ خردمندی به چنان خدایی ایمان نمی‌آورد. شاعر بزرگ انگلیسی «شللی» رساله‌ای نوشته است که با عنوان «‌در ضرورت انکار خدا» و در آن تصوّرات نادرستی را که اصحاب دیانت مسیح درباره خدا عرضه کرده‌اند نقد و ابطال کرده است و گویی این بیت سنایی در خاطرش آمده است که:

ای هواهای تو، هوا انگیز
وی خدایان تو خدای آزار

و برتراند راسل، ریاضی‌دان و فیلسوف برجسته انگلیسی، به نیکویی و زیبایی ایمان داشت چنانکه در مقدمه شرح حال خود آورده، هم عطای بسیار به بشریت کرده و هم هر کجا کاری را دور از شان و منزلت انسانی یافته از آن پرهیز کرده است.از این رو آیه فوق پیوسته درباره همه آدمیان از هر دیانت که باشند مصداق خواهد داشت که هر کس عطا کند خوبی‌ها را و دور دارد بدی‌ها را خداوند راه آسایش و سعادت را برای او سهل و هموار خواهد کرد و هر کس او را عطایی و خدمتی و برکتی نباشد و از کار ناروا نیز نپرهیزد بی‌گمان خداوند راه همواری تا دروازه جهنم برای او خواهد کشید اگر چه خود را به دیانتی و احکام و شریعتی منسوب کند.

این آیات خوش آهنگ را که کمتر از بیست کلمه است می‌توان ملودی بهشت و دوزخ نامید و مطربان خوشگوی ادب پارسی بر روی همین ملودی کوتاه منظومه‌ها و حکایت‌ها و موعظه‌ها ساخته‌اند چنانکه باخ بر روی ملودی کوتاه فردریک کبیر ۱۵ قطعه موسیقی بلند به شیوه Fugue ساخته که درونمایه اصلی همه آنها همان نت‌های محدود (حدود بیست نُت) فردریک است.