محمد بابایی؛ مدیر نشر مرکز طبع و نشر قرآن کریم در بخش نخست در مورد تاریخچه ایجاد این مرکز، الزامات به وجود آمدن آن و روند جاری که این مرکز تاکنون طی کرده است، توضیحاتی ارائه داد.
وی در بخش دوم این گفت‌و‌گو با اشاره به برخی تولیدات این مرکز که طی این سی‌سال به دفعات تجدید چاپ شده‌اند، اشاره‌ای نیز به چشم‌انداز فعالیت‌های این مرکز و اولویت‌های کاری پیش روی آن دارد که در ادامه می‌خوانید؛
در حوزه معارفی و ترجمه نیز مرکز اقداماتی داشته است، در این مورد نیز به اختصار توضیح دهید.
کار شاخصی که اکنون بالغ بر ۲۳ سال است در این مرکز به کوشش استاد محمدرضا مستفید در حال انجام است، تألیف دوره هفت‌جلدی کتابی با عنوان «در محضر قرآن کریم» است که رو به اتمام بوده و امیدواریم بتوانیم جلد هفتم این مجموعه را برای نمایشگاه کتاب پیش‌رو آماده کنیم؛ کاری بسیار دقیق در زمینه ترجمه قرآن و در عین حال شرح لغوی و ادبی آن است و آن را تبدیل به یک دایرة‌المعارف مرجع کرده است. در دهه‌های اخیر مشابه چنین کاری را تجربه نکرده‌ایم و در تلاشیم نسخه الکترونیک این مجموعه را نیز طراحی و عرضه کنیم.
در مجموع در حوزه نشر، مرکز کارهای درخشانی داشته است و قرآن جمهوری اسلامی ایران تاکنون به ۲۱۵ شکل به چاپ رسیده است. هیچ قرآنی در جهان اسلام با فرض پیروی از یک شیوه وجود ندارد که با این تنوع بسیار بالا از نظر خط، قطع و موارد هنری چاپ و منتشر شده باشد.
ارائه ۲۵ ترجمه فارسی و ۶ ترجمه خارجی از قرآن
تاکنون در مرکز طبع و نشر در مجموع ۲۵ ترجمه فارسی و ۶ ترجمه خارجی ارائه شده است و ترجمه‌های خارجی ما به طور مثال به زبان‌های پشتو، اردو، ترکی نیز بوده که به چاپ رسیده و این قرآن‌های ترجمه شده تنها در ایران منتشر نشده‌اند، بلکه حدود ۳۰ میلیون نسخه در ایران و پنج میلیون آن در خارج از کشور منتشر شده است.
طبق تکلیفی که دفتر مقام معظم رهبری به عهده مرکز گذاشته است، سه قرآن در این مرکز برای سه نقطه جهان اسلام تولید می‌شود؛ یکی قرآن کم‌علامت برای کشورهای فارسی‌زبان، دیگری قرآن به شیوه مصری برای کشورهای عربی و سومین آن قرآن به شیوه رسم‌الخط هندی برای کشورهای شبه‌قاره است و لذا یک کاتب ایران در دارالکتابه برای نخستین‌بار به خط نسخ هندی این کتابت را انجام داد.
نکته جالب توجه اینکه برخلاف عثمان‌طه، در قرآن به سبک هندی معمولاً ختم صفحه به آیه نیست، اما ما این شیوه را در کتابت قرآن به این شیوه اعمال کردیم؛ تصورمان هم این بود که این عمل برخلاف ذائقه مخاطبان کشورهای شبه‌قاره باشد، اما در مواجهه میهمانان از شبه‌قاره و حتی از خطه سیستان ایران، آنها ارتباط خوبی با این شیوه برقرار کرده و اظهار داشتند این خط به بلوغ رسیده است.
این سه قرآن در شمارگان میلیونی به چاپ رسیده است، اما به نسبت جمعیت مسلمانان و با وجود آن که آمار چاپ و نشر قرآن مرکز بالاست، اما همچنان نتوانسته حجم زیادی از درخواست‌ها را تأمین کند. برای حجاج بیت‌الله‌الحرام نیز انواع و اقسام قرآن‌ها را طراحی و طی این سال‌ها توزیع کرده‌ایم و حتی قرآن اهدایی بعثه مقام معظم رهبری نیز به همین شیوه است.
در سال ۷۶ که اجلاس سران کشورهای اسلامی در ایران بود، قرآنی که رهبر معظم انقلاب به سران هدیه کردند و نخستین آنها نیز به حافظ اسد؛ رئیس‌جمهور فقید سوریه اهدا شد، قرآن مرکز بود. علاوه بر این طی این سال‌ها با وجود آن که چندان مایل به کار تجملاتی در زمینه چاپ قرآن نبودیم، اما قرآن‌های بسیار فاخر را در ۱۷ رنگ به چاپ رساندیم که از نظر به کار بردن فناوری در زمینه صنعت چاپ بی‌نظیر بودند و در مناسبت‌هایی آنها را به خانواده معظم شهدا هدیه کردیم.
به غیر از قرآن در زمینه سایر کتب دینی و ادعیه نیز اقداماتی صورت داده‌اید، در این مورد نیز توضیح دهید.
بله، در برهه‌ای احساس شد، کسانی که انسی با قرآن دارند، حتماً مفاتیح نیز می‌خوانند و شاید با کتاب‌هایی مثل نهج‌البلاغه نیز ارتباط داشته باشند، لذا برای تولید و انتشار این کتاب‌ها نیز فونتی طراحی شد و مانند چاپ و نشر قرآن با آنها نیز رفتار کردیم، یعنی به دنبال طی کردن یک دوره تحقیقاتی و پژوهشی نیز بودیم که مثلاً در امر مسائل فنی، ادبی و آرایه‌های ادبی نیز در زمینه تدوین این کتب به شیوه‌ای مشخص برسیم. به طور مثال مفاتیحی پاراگراف‌بندی شده طراحی شد به شکلی که هر پاراگراف به موضوع خاصی اختصاص داشته باشد و به محضی که توضیح مرتبط به یک موضوع تمام شد و ادعیه به سراغ موضوع دیگری رفت، پاراگراف تغییر کند. در دعای ابوحمزه ثمالی ترتیب صفحه‌بندی و پاراگراف‌بندی آن به شکلی تنظیم شد که هر فرد روزه‌دار در ایام ماه رمضان با خواندن هر بخش از آن به یک مفهوم مشخص برسد و تقسیم‌بندی به شکلی است که تا پایان ماه رمضان، قادر باشد یک دوره این دعا را با درک مفاهیم عمیق آن قرائت کند. درباره نهج‌البلاغه که در تولید، چاپ و انتشار آن از ترجمه فاخر استاد حجت‌الاسلام حسین انصاریان استفاده کردیم، نیز قضیه بر همین منوال است و پاراگراف‌بندی مشخصی در آن لحاظ شده که ایشان نیز از این موضوع به شدت استقبال کرده و آن را عملی نوآورانه تلقی کردند.
طراحی و تولید قلم قرآنی صد‌درصد بومی در مرکز طبع و نشر
قلم نوری که یک زمانی خیلی در کشور ما رایج بود، یکی دیگر از محصولات مرکز است. مرکز در برهه‌ای به این موضوع نیز ورود کرد و کدنویسی‌های آن را خودش به انجام رساند، یعنی یک قلم قرآنی به شکلی صد در صد بومی طراحی و ساخته شد.
در زمینه قرآن به خط بریل ویژه نابینایان نیز کار فاخری به انجام رسید. مرکز، چاپ آن را با همکاری مرکز قرآنی روشندلان اصفهان به انجام رساند و نکته قابل توجه اینکه این قرآن نسخه ممتاز بریل در جهان اسلام شناخته شد و چند سال پیش در همایش استانبول همه کشورها قرآن بریل خود را عرضه کردند، قرآن بریل مرکز رتبه برتر را از آن خود کرد.
طی این سال‌ها گستره کار مرکز در زمینه نسخه‌های مکتوب بوده و در عین حال به قرآن بریل و نسخه‌های دیجیتال قرآن نیز توجه داشته است و علاوه بر چاپ قرآن‌های فاخر و نفیس که به آن اشاره شد ، یک نسخه هم از قرآن کهن را به چاپ رساندیم که نسخه‌های دیگری در این راستا را نیز در دست اقدام داریم که به چاپ برسانیم اما به شکل شاخص نسخه‌ای از قرآن منسوب به امیرالمؤمنین(ع) که در موزه آستان قدس رضوی نگهداری می‌شد را به شکلی ویژه و ممتاز به چاپ رساندیم که البته صرف چاپ کردن آن ملاک نظر نبود بلکه در زمینه نگارش کلمات، مختصات علمی و موارد جالب توجه دیگری که برای مخاطب جذاب بود تحقیقاتی صورت گرفت که به شکل پاورقی در این قرآن درج شده است.
بخش عمده‌ای از کارهای ما در تعامل و ارتباط با آموزش و پرورش بوده است، آن هم در زمینه تهیه قرآن‌هایی که مقاطع گوناگون تحصیلی را تحت پوشش خود قرار می‌دهد که تاکنون بالغ بر ۶ و نیم میلیون قرآن درسی برای دانش‌آموزان از سوی این مرکز چاپ و توزیع کرده‌ایم.
از جمله کارهای دیگری که این مرکز آنها را طی این سال‌ها به انجام رسانده، حضور در نمایشگاه‌های مختلف داخلی و خارجی بوده که در همه آنها فعالیت‌ها، کارها و محصولاتی که تاکنون به چاپ رسیده و عرضه شده، به مخاطبان معرفی شده است.
جا دارد در این بخش از گفت‌و‌گو اشاره‌ای هم داشته باشید به اساتید و کارشناسانی که در طی این سه دهه فعالیت مرکز طبع و نشر با این مجموعه همکاری داشته‌اند.
بله، در ذکر نام اساتید شاخصی که با مرکز همکاری داشتند ابتدا باید از درگذشتگانی یاد کنم که دیگر از نعمت وجودی آنها برخوردار نیستیم اساتیدی همچون پورفرضی، شهیدی‌پور و اما در مورد اساتید حی و حاضر که مدت زیادی است با آنها همکاری داریم می‌توانم از اساتیدی همچون مهدی سیف، محمدرضا مستفید، کریم دولتی، سیدحسن مرعشی از شیراز و دکتر بوستانی از خوزستان و آقایان ستوده‌نیا و حاج‌اسماعیلی از اصفهان نام ببرم و همچنین استاد عبایی که امیدوارم خداوند ایشان را همیشه به سلامت بدارند و علی سرابی که مدتی مدیریت مرکز طبع و نشر را نیز به عهده داشتند. همچنین از محمدعلی خواجه‌پیری و محمدحسین سعیدیان که از اساتید شورای علمی این مرکز هستند.
در حوزه موضوعات هنری چطور هم اشاره به نام اساتیدی داشته باشید که در این بخش نیز با مرکز همکاری داشتند.
در بخش هنری و کتابت از وجود اساتیدی همچون عبدالرضایی بهره‌مند بودیم و اساتیدی نیز در مبحث کتابت ما را در طی این سال‌ها همراهی کردند همچون آقایان عبدالکاظم صادقا، ایرج نعیمایی، ناصری و قربانی و رهنما که استادرهنما، خودشان از قاریان بین‌المللی قرآن نیز محسوب می‌شوند.
فعالیت ۵۰ مصحح در واحد تصحیح مرکز طبع و نشر
در زمینه ترجمه قرآن با چه اساتید و کارشناسانی همکار داشتید؟
همانطور که اشاره شد ترجمه مرکز یک کار گروهی است اما با این حال آقایان توکلی و فقیهی بار اصلی ترجمه را به دوش می‌کشند. در مورد آقای مستفید هم نکته‌ای در مورد ترجمه و تألیف مجموعه کتاب‌های «در محضر قرآن کریم» عنوان شد و البته آقایان دولتی و چیذری نیز در این مورد به ما کمک می‌کنند. در مرکز طبع و نشر واحدی تحت عنوان واحد تصحیح داریم که در آن ۵۰ مصحح که دوره دیده‌اند به فعالیت مشغولند و بار نظارت قرآن‌های خروجی مرکز را به دوش می‌کشند تا آنجایی که اغلب قرآن‌های چاپ شده این مرکز بدون اشکال است و بیشترین جمعیت این مصححان قرآن را نیز بانوان به خود اختصاص می‌دهند چرا که معتقد هستیم در این زمینه یعنی انجام کارهایی که به دقت زیادی نیاز دارد، بانوان کارآمدی بیشتری دارند.
اقدامات شما در زمینه تولیدات دیجیتال و فضای مجازی در چه حدی است؟
در فضای مجازی و دیجیتال داشته‌های خوبی در اختیار داریم و همه نسخه‌های قرآن مرکز دارای نسخه الکترونیکی نیز هستند و ترجمه و تفسیرهای این مرکز نیز همگی گویا(صوتی) شده‌اند. در زمینه ابزار و امکانات فناورانه نیز در حال تأسیس مرکزی هستیم که باید دستگاه‌های مربوط به آن وارد شود که ایجاد چنین مرکزی خیلی در حوزه نشر قرآن در فضای مجازی و حوزه دیجیتال می‌تواند راهگشا باشد. به هر حال ظرفیت خوبی در این مرکز ایجاد شده است و همینجا گله‌ای که دارم این است که بسیاری از دستگاه‌های قرآنی و متولی امور مربوط به قرآن کمترین استفاده را از دستاوردهای سی‌ساله این مرکز به عمل می‌آورند اما با این حال ما در حال ارتباط‌گیری با بسیاری از این مراکز براس اتفاده از امکانات و ایجاد تعامل با آنها هستیم.
تا چه حد فعالیت‌ها و اقدامات صورت گرفته در مرکز طبع و نشر حاصل نظرسنجی و بازخورد ایده و نظرات مردم است؟
خیلی از کارهایی که مرکز انجام داده و در حال انجام است حاصل نظرسنجی‌های مردمی است و مثلاً در نمایشگاه‌ها، سفرها پای صحبت، ایده‌پردازی‌ها و نکاتی که مردم آنها را بیان می‌کنند می‌نشینیم و از آنها الهام می‌گیریم. همین چند سال پیش گروه‌هایی از جوانان ایده‌پرداز را در جایی مجتمع کردیم تا نظرات و ایده‌های آنها را بشنویم. بعضاً ایده‌ها در قالب مکاتباتی به دست ما می‌رسد و البته پایگاه اطلاع‌رسانی مرکز نیز مرجع خوبی برای ایجاد این ارتباط است. اتفاق افتاده است که مطالبی حاصل مکاتبات و یا دیدارهای مردمی از طریق دفتر رهبری به ما ارجاع شود و از ما خواسته شده که نسبت به رسیدگی به آنها اقدام کنیم و یا دستوری صادر شده که حتماً این موارد لحاظ شود.
سیاستگذاری در حوزه کتابت و نشر قرآن با مرکز طبع و نشر است
ما دو مرجع قرآنی در کشور داریم، مرکز طبع و نشر قرآن کریم و سازمان دارالقرآن‌الکریم، تفاوت این دو با یکدیگر چیست؟
در سال ۹۰ یک ابلاغیه از دفتر رهبری صادر شد که در جمهوری اسلامی ایران سیاستگذار در حوزه کتابت و نشر قرآن، مرکز طبع و نشر قرآن است و در عین حال مجری و ناظر بر این موضوع یعنی کتابت و نشر را سازمان تبلیغات و به تبع آن دارالقرآن‌الکریم به عهده دارد. در این سیزده‌ساله تعاملات خوبی هم با سازمان دارالقرآن‌الکریم داشتیم و هم در دوره ریاست حجت‌الاسلام خاموشی و هم در دوره ریاست حجت‌الاسلام قمی به غیر از مقطعی که برخی ابهامات و مخالفت‌هایی صورت گرفت و اختلاف سلایقی به وجود آمد، ارتباط و تعامل میان ما سازنده بوده است.
آینده مرکز را چگونه ارزیابی کرده و تصور می‌کنید تمرکز شما در آینده بر روی چه مواردی بیشتر از همه امور است؟
به نظرم تمرکز مرکز در آینده بر روی دو سه مورد است که نخستین آن نشر الکترونیک باشد که باید براساس پیش‌بینی‌های صورت گرفت و البته نیاز جامعه در این مورد ورود جدی داشت. در وهله دوم باید با دنبال کتابت قرآن‌هایی متناسب با نیازهای روز جامعه بود و از کتابت صرفاً هنری اجتناب کرد و به سراغ تهیه قرآنی بود که با ذائقه مخاطبان سازگاری بیشتری داشته باشد؛ طراحی فونت‌های جدید از جمله مواردی است که باید به آن توجه جدی کرد و در حوزه کارهای معارفی نیز باید به سمت تولیدات مخاطب‌محور رفت و مثلاً قرآن حکیم را برای صنوف مختلف جامعه تهیه کرد، یکی از این موارد می‌تواند خانواده باشد که با واسطه تهیه قرآن، سبک زندگی قرآنی تبیین شود.
راه‌اندازی سامانه جامع رسم‌الخط قرآن
از جمله اقدامات کاربردی مورد نیاز جامعه که می‌تواند از جمله فعالیت‌های مرکز در آینده باشد مطالعات گسترده بر روی نسخه‌های کهن و چاپ آنهاست با این هدف که نباید اجازه بدهیم میراث قرآنی ما که مبنای همه فعالیت‌های علمی در این زمینه است کمرنگ شود. البته در این زمینه سامانه‌ای طراحی شده است که بسیار پیشرفت و ممتاز است به نام سامانه جامع رسم‌الخط قرآن که کار فاخری تلقی شده و به واسطه آن می‌توان شاهد تحولی بزرگ در امر کتابت قرآن بود.
از جمله محصولات مرکز طبع و نشر که آماده ارائه است به چه موردی می‌توانید اشاره کنید؟
قرآنی به تعداد روزهای سال طراحی شده است یعنی ۳۶۰ روز را در نظر گرفتیم که هر کدام را در دو صفحه مقابل هم صفحه‌بندی کردیم که در نتیجه با یک قرآن ۷۲۰ صفحه‌ای روبرو خواهید بود. این قرآن را استاد قربانی با نظارت استاد سیف کتابت کرده است و در آن از پیچیدگی‌های مرسوم در علامات و اعراب‌گذاری برای سهولت قرائت خبری نیست. دیگر تولید این مرکز مصحف همراه نیم‌جیبی است که به نسخ ایرانی نوشته شده و از نظر صحافی و طراحی جلد و کیفی که برای آن در نظر گرفته شده، بی‌نظیر است.
فروشگاه عرضه مستقیم و فیزیکی محصولات این مرکز در درب ضلع شرقی مصلی تهران مستقر است اما درصدد هستیم تا زیرساخت‌هایی به منظور خرید آنلاین و ارسال محصولات به شکل پستی به نشانی‌های مورد نظر را نیز فراهم کنیم. به هر حال حجم تولیدات این مرکز که اشاره شد ۲۱۵ قرآن با یک شیوه واحد اما با تنوع در شکل و در شمارگان ۳۵ میلیون جلد طی این سی سال بوده است، این مرکز را به عنوان یک مرجع رسمی و شناخته شده در عرصه چاپ و نشر قرآن تبدیل کرده است.
نظارت رهبری بر فعالیت این مرکز به چه شکل است؟
به هر حال این مرکز به دستور ایشان تأسیس شده و لذا همه گزارشات علمی طی این سه دهه به رؤیت معظم‌له رسیده است. هر قرآنی که در این مرکز به بع رسیده را تک تک به ایشان هدیه کرده‌ایم و رهبری نیز مطالبی را در مورد آنها مطرح کرده، توصیه‌هایی داشته و بعضاً نقدهایی نیز مطرح کرده‌اند. تاکنون با برپایی دو نمایشگاه که در آنها تولیدات این مرکز به شکل یکجا در معرض قرار گرفت در خدمت ایشان بودیم. نظرات ایشان در همه موارد است هم از نظر پژوهش و معارفی و هم از نظر خوشنویسی و ما تمام تلاش خود را به کار بستیم تا منویات و نظرات ایشان را محقق سازیم.
اطلاع دارید که ایشان شخصاً چه مصحفی را می‌خوانند؟
قطعاً یکی از مصحف‌هایی را که می‌خوانند مصحف قرآنی مرکز است کمااینکه در جریان هستیم بارها قرآن حکیم را ختم کرده‌اند و عادت هم دارند که پس از هر ختم قرآن پشت جلد، به هر بار ختم قرآن اشاره می‌کنند اما از آنجایی که ایشان کثرت در زمینه قرائت قرآن و مطالعه ادعیه دارند ممکن است قرآن‌های دیگری را نیز مطالعه کنند اما به هر حال از افتخارات ما این است که حتماً یک مصحف قرآنی، مفاتیح و سایر کتاب‌های ادعیه این مرکز را نیز برای استفاده شخصی و عمومی در اختیار دارند.
ثبت دیدگاه