محمد علی انصاری صاحب تفسیر مشکاة و مفسر قرآن، در نشست مجازی که امروز ۲ مرداد ماه، با موضوع « سکوت » برگزار شد، اظهار کرد: امام علی(ع) به مقایسه سخنگفتن و سکوت میپردازد و آداب و آفات کلام را تبیین میفرماید، لذا باتوجه به آن سخنان باید گفت قطعاً جایگاه صمت و سکوت فراتر از نطق و کلام است. البته تعریف درست صمت مهم است، مفهوم صمت این است که انسان لب فرو بستن را از سر تامل و تفکر انتخاب کند و این سکوت از سر جهل یا راحتطلبی و عافیتجویی نباشد.
وی بیان کرد: به عبارت دیگر، مطلق ساکتماندن و سخننگفتن ارجحیت ندارد و در جایی که گفتن وظیفه است، باید به آن عمل کرد و مطابق اصول عقل و شرع سخن گفت، چنانکه امیرالمؤمنین(ع) در خطبه متقین و در توصیف پرهیزکاران میفرماید. به فرموده ایشان متقین کسانی هستند که جایگاه سکوت و سخن را بهدقت شناختهاند و هرگز یکی را در جای دیگری بهکار نمیبرند: «مَنْطِقُهُمُ الصَّوَابُ؛ گفتارشان صواب است.» بنابراین هیچ شکی نیست که مقام سکوت، محفوظیت بیشتری نسبت به مقام سخن دارد و بههمیندلیل هم توصیه بیشتری به آن شده است.
انصاری ادامه داد: امام علی(ع) رو به مخاطب خویش میفرماید: اگر تو پارهای از اوقات خود را به سکوت بگذرانی و لب فروبندی، ممکن است در این کار به زیادهروی دچار شده و از حد اعتدال خارج شوی، ازطرف دیگر ممکن است درجای دیگر، برعکس عمل کنی و پارهای از وقت خود را به سخنگفتن بگذرانی و جایی که باید سکوت کنی، ناطق باشی. اگر این دو حال را با هم مقایسه کنی، قطعاً حالت اول رجحان بیشتری دارد و کار آدمی در آن موضع آسانتر است؛ یعنی اگر در جایی انسان سخن نگفت و مطلبی را منتقل نکرد، بهراحتی میتواند پوزش بخواهد و از همین جا مطلب را از سر بگیرد و بیان کند، اما اگر سخنی نابجا به زبان آمد و مطلبی ناگفتنی فاش شود، دیگر جبران نمیشود. بهعبارتدیگر، تفریط در کلام جبرانشدنی نیست، اما تفریط در سکوت را میتوان جبران کرد؛ زیرا سکوت را میتوان به کلام تبدیل کرد، اما کلام را نمیتوان بهسکوت بدل نمود.
این مفسر قرآن کریم بیان کرد: امام علی(ع) در حدیث متقین یکی از صفتهای پرهیزکاران را اینگونه بیان کرده است: «مَنْطِقُهُمُ الصَّوَابُ؛ گفتارشان صواب است.» در اينجا امام صفت «صواب» را به گفتار منتسب میکند. زیرا واژه «صواب» به معنای درستگويی و ضد خطا صحبت کردن است، لذا نکتهای که در این خصوص قابل توجه است این است که اميرالمؤمنين(ع) در اينجا شيوه سخن گفتن متقين را به صفت صواب متصف كرده است، يعنی تعبير «مَنْطِقُهُمُ الصِّدْقُ» را به كار نبرده است؛ پس صدق و صواب باهمدیگر متفاوت هستند
صدق ضابطه سخن گفتن است
وی افزود: اگر انسان خواست سخن بگويد، واجب است که كلام صدق به زبان آورد، اما اين ضابطه در جایی برقرار است که يا تقدم سخن گفتن بر سکوت اثبات شده باشد يا در خصوص اصلاح روابط نباشد. صدق، ضابطه سخن گفتن است و صواب، ضابطه تشخيص جايگاه کلام و سکوت. به تعبير ديگر، قيد صواب، قيد اصل سخن گفتن است. ممكن است انسان بهصدق سخن بگويد، اما صواب نگويد؛ زيرا امکان دارد که افشای نابجای يک موضوع، بنياد خانوادهای را نابود كند يا آبروی مؤمنی را ببرد. در اين مواضع، انسان به صدق سخن گفته است، اما چون نسنجيده لب باز كرده و شرايط را مد نظر قرار نداده، خطا کرده است. درواقع، صوابگفتن اعم از صادقانهگفتن است، تأکيد امام(ع) بر اين موضوع است و متقی را صاحب چنين بصيرتی ميداند.
آيا سكوتكردن باارزشتر است يا سخن گفتن؟
انصاری بیان کرد: اغلب حکما نيز سكوت را افضل و برتر میدانند. مثلاً نظامی در توصيه به فرزند خويش ميگويد: با اينكه سخن به لطف آب است/ كمگفتن هر سخن صواب است، اما اميرالمؤمنين(ع) به شکل مطلق در اين باب قضاوت نمیکند، بلکه از منظر ايشان آنچه ارزش دارد و خصلت متقين است، شناخت جايگاه گفتن و نگفتن است، نه نفس سخن يا سكوت. در واقع متقين آنجا كه مقام سكوت است، خاموش میمانند و آنجا كه جايگاه تكلم است، سخن میگويند. پس مراد از صواب در اينجا تشخيص مواضع سخن و سكوت است. در خارج از اين تعريف، سكوت بر كلام و كلام بر سكوت بر یکدیگر برتری ندارند.
ثبت دیدگاه