از خراسان رضوی،محمد علی انصاری ، صاحب تفسیر مشکاة و مفسر قرآن کریم، امروز ۷ مردادماه، در نشست مجازی با موضوع «دعای هجدهم از عجایب و لطایف امام سجاد (ع)در صحیفه سجادیه»، اظهار کرد: در یکی از دعاهای امام سجاد(ع) در صحیفه سجادیه، عنوانی ذکر شده است: «و کان من دعائه علیه‌السلام»، این از جمله ادعیه شریف حضرت امام(ع) است؛ زمانی که فتنه‌ای از ایشان دفع شده یا آنچه از آن بیم داشتند و از وقوعش اجتناب می‌کردند، برطرف گشته و یا آنچه خواسته و مطلوب حضرت بود، به سرعت تحقق یافته است. در حقیقت، این دعا ناظر به دو حالت است؛ اول، دفع بلایی ناپسند و دوم، جلب خیری مطلوب؛ و حضرت در هر دو حال، به درگاه خداوند اظهار بندگی و سپاسگزاری می‌نمایند.
صاحب تفسیر مشکاة بیان کرد: اما نکته مهمی در خود عنوان دعا وجود دارد. در این تعبیر، فعل به صورت مجهول به کار رفته است. مثلاً «إِذَا دُفِعَ» و «عُجِّلَ». در زبان عرب، در موارد خاصی از ساختار مجهول استفاده می‌شود. یعنی آنجا که فاعل ذکر نمی‌شود، نه از سر ناآگاهی، بلکه برای تعظیم و بزرگداشت فاعل، که بیان نام او در کلام، نوعی گستاخی تلقی می‌شود. گویی زبان از ذکر فاعل قاصر است و ادب اقتضا می‌کند که تنها به «انجام شدن» فعل اکتفا شود.
انصاری گفت: این ساختار، به‌ویژه در مواردی که کار به خداوند بازمی‌گردد، بسیار شایع است. مانند: «خُلِقَ الْإِنسَانُ»؛ انسان آفریده شد. در حالی‌که فاعل آن «اللَّهُ» است، اما نام او ذکر نمی‌شود، چراکه جایگاهش در کلام، عظیم و متعالی است. عنوان دعای حضرت از همین جنس است و نشان‌دهنده ادب والا و معرفت عمیق در بیان مقامات الهی است. متن دعا این‌گونه آغاز می‌شود: «اللَّهُمَّ لَكَ الْحَمْدُ عَلَى حُسْنِ قَضَائِكَ، وَ بِمَا صَرَفْتَ عَنِّي مِنْ بَلائِكَ.»
وی افزود: در اینجا جمله «اللَّهُمَّ لَكَ الْحَمْدُ» از نظر ادبی، در اصل چنین بوده است: «اللَّهُمَّ الْحَمْدُ لَكَ»، که در آن «الْحَمْدُ» مبتدا و «لَكَ» خبر است. اما در این ساختار، «لَكَ» مقدم شده است، که این تقدیم برای حصر است؛ یعنی تمام حمد و ستایش، منحصراً از آن توست، نه دیگری. این ساختار نشان‌دهنده شدت توحید و اخلاص در ستایش خداوند است.
صاحب تفسیر مشکاة تصریح کرد: حال، امام برای چه چیزی خدا را حمد می‌کند؟ حضرت دو محور را مطرح می‌فرماید: ابتدا «عَلَى حُسْنِ قَضَائِكَ؛ به‌سبب قضا و حکم نیکوی تو» و سپس «وَ بِمَا صَرَفْتَ عَنِّي مِنْ بَلائِكَ؛به‌خاطر آنچه از بلاها که از من بازگرداندی».
انصاری با بیان اینکه واژه «قَضَاء» در لغت به معنای حکم و فرمان قطعی است، گفت: در قرآن نیز بارها به‌کار رفته است، مانند: «وَقَضى رَبُّكَ أَلّا تَعْبُدُوا إِلّا إِيّاهُ» (سوره‌الأنعام، آیه ۱۵۱) یعنی پروردگار تو حکم کرده است که جز او را نپرستید. این قضا، بیانگر قوانین و قواعد حاکم بر نظام هستی است. در تعابیر دینی ما نیز «قَضاء و قدر» به همین معناست؛ نه یک سرنوشت جبری یا تحمیلی، بلکه نظام علّی و معلولی، حکیمانه و سنجیده‌ای که خداوند بر آفرینش حاکم کرده است. حضرت در اینجا، خدا را بر این حکم نیکو حمد می‌گوید؛ چراکه احکام و قوانین خداوند، مبتنی بر حکمت، مصلحت و عدالت است. هیچ یک از این قضایا، بی‌دلیل و بی‌منطق نیست.
وی ادامه داد: نکته دوم دعای حضرت است: «وَبِمَا صَرَفْتَ عَنِّي مِنْ بَلائِكَ» خدایا! تو را سپاس می‌گویم به‌سبب بلاهایی که از من بازگرداندی؛ آن بلاهایی که بسیاری از آن‌ها را حتی من نمی‌شناسم و از آن‌ها آگاه نیستم.
انصاری گفت: در اینجا می‌توان به ماجرای حضرت موسی(ع) و معلمِ الهی ایشان اشاره کرد که در کشتی مساکین، رخنه‌ای وارد کرد. ظاهر این کار، ظلم بود، اما در باطن، حکمتی نهفته داشت؛ زیرا حاکمی ستمگر قصد مصادره‌ی کشتی‌های سالم را داشت و سوراخ کردن کشتی مانع از مصادره شد و روزی آن مردم حفظ گردید، در حالی‌که خودشان هیچ اطلاعی از آن نیافتند.
وی افزود: این مثال، نمونه‌ای از همان بلاهایی است که از ما دور می‌شود و ما حتی متوجه آن نمی‌شویم. چه بسیار بلاهایی که خداوند شب و روز از ما، خانواده، جان، مال، ناموس، شهر و کشور ما دور می‌سازد و ما نمی‌دانیم! امام سجاد(ع) سپس به فرازی از دعا می‌رسد که بسیار لطیف و در عین حال ژرف است: «فَلَا تَجْعَلْ حَظِّي مِنْ رَحْمَتِكَ مَا عَجَّلْتَ لِي مِنْ عَافِيَتِكَ، فَيَكُونَ مَا أَحْبَبْتُ بِهِ شَقَوْتِي وَ مَا كَرِهْتَ بِهِ سَعَادَتِي.» یعنی خدایا، بهره‌ی مرا از رحمتت، تنها همین عافیت دنیایی و فوری قرار مده؛ مبادا آنچه اکنون می‌پسندم، در نهایت مایه‌ی شقاوت من باشد، و آنچه از آن ناخشنودم، مایه‌سعادت من گردد.
انصاری تصریح کرد: در اینجا امام نگاه بسیار عمیق‌تری به حیات دنیا و آخرت دارند. از منظر ایشان، تمام زندگی دنیوی، با همه فراز و نشیب‌هایش، به اندازه‌ی قطره‌ای است در برابر دریای بی‌پایان حیات اخروی. همان‌گونه که سیدالشهدا(ع) در روز عاشورا فرمودند: این دنیا «صَبَابَةٌ» است؛ ته‌مانده آب است که در قیاس با حیات جاودانه، ارزشی ندارد.
وی گفت: اما اهمیت این زندگی اندک، در آن است که محل «کسب» و «ساختن» برای آن حیات ابدی است. زندگی دنیا همانند ابزاری است که در خدمت سعادت یا شقاوت آخرت قرار می‌گیرد. امام سجاد(ع)، با این نگاه ژرف، از خداوند می‌خواهند که آسایش و رفاه دنیوی را که شاید ظاهرش مطلوب است، مانع رحمت و سعادت ابدی نگرداند. بلکه اگر لازم باشد، سختی‌ها و مشکلاتی را تحمل کند تا در نهایت، به رحمت جاودانه و حقیقی پروردگار برسد.
صاحب تفسیر مشکاة ادامه داد: این فراز دعای امام، بیانگر نهایت معرفت، شهامت، و صداقت در بندگی است؛ چرا که از خداوند آسودگی ظاهری را به قیمت از دست رفتن سعادت حقیقی نمی‌خواهد. بلکه ترجیح می‌دهد در دنیا، اگر لازم باشد، سختی ببیند، اما در آخرت سعادتمند باشد.
ثبت دیدگاه