درباره گناه کبیره‌ای که حق‌النفس و حق‌الناس است

خودکشی عملی قبیح در برابر نعمت زندگی است. در دین مبین اسلام نیز خودکشی گناه کبیره  محسوب می‌شود که با ارتکاب آن روح فرد در دنیای دیگر به جهنم می‌رود و عذاب می‌بیند. اسلام خودکشی را وهن خداوند و گناه کبیره تلقی می‌کند که دلیل این مسئله، اعتقاد به مالکیت مطلق خدا بر نفس انسان و تقدس حیات است. خودکشی در فرهنگ اسلامی به معنای عقب‌نشینی از نیل به‌ غایت کمال و سقوط به وادی حسرت و ناکامی و شقاوت ابدی در جهنم است.

براساس آمار غیررسمی سالانه دو هزار خودکشی در کشور صورت می‌گیرد و هر سال بر تعداد افرادی که انگیزه خودکشی دارند افزوده می‌شود، چراکه به گفته کارشناسان سلامت‌روان، آموزش‌های لازم به‌منظور پیشگیری از خودکشی، صورت نگرفته است و آنچه توسط مدیران و مسئولان متولی انجام شده تلاش لنگان لنگانی است که صرفاً در قالب یک روز برای رفع تکلیف صورت گرفته است. در استان قزوین نیز آمار خودکشی ماهانه بین یک تا سه نفر است و این زنگ خطری جدی برای آن مسئولانی است که شعار افزایش جمعیت و جوانی جمعیت را می‌دهند، اما از مسئله مهم خودکشی غافل هستند. در حالی که در  دین مبین اسلام نیز به صراحتاً اعلام شده است خودکشی حرام است، کارشناسان فرهنگی و مذهبی نیز در این باره اهمال می‌کنند.

معمولاً بیشتر افراد حداقل برای یک بار هم که شده، به خودکشی فکر کرده‌اند و از این میان برخی‌ها هم آن را امتحان کرده‌اند و بودند کسانی که جان از کف داده‌اند.

۱۰ سپتامبر روز جهانی پیشگیری از خودکشی، نامیده شده است، روزی که باید برای بالا بردن آگاهی عمومی نسبت به خودکشی و پیشگیری از آن برنامه‌ریزی کرد. هر سال سازمان بهداشت جهانی (WHO) و فدراسیون جهانی سلامت روان (WFMH)، برنامه‌های این روز را مطرح می‌کنند.

به گفته کارشناسان سلامت روان ، فقر اقتصادی و نابسامانی‌های اجتماعی و خانوادگی از مهمترین دلایل تمایل به خودکشی هستند و هر صحبت یا تهدیدی مبنی بر خودکشی، یک زنگ خطر به‌شمار می‌رود. در چنین مواقعی احتمال اینکه فرد به‌صورت بالقوه به پایان دادن به زندگی خود فکر کند، بسیار زیاد است و اطرافیان باید این هشدار را به مراتب جدی بگیرند، چراکه هیچ‌کس از این تهدید مصون نیست.

در این گزارش به سراغ برخی افراد رفته‌ایم که تمایل به خودکشی داشتند و بعضاً اقدام به خودکشی کرده اما خوشبختانه زنده مانده‌اند.

مشکلات خانوادگی انگیزه یک دختر روستایی برای خودکشی

مونا، ۲۱ ساله از اهالی یکی از روستاهای شهرستان بوئین‌زهراست، او که یک بار سابقه خودکشی به‌واسطه قرص را داشته و در حال حاضر تحت درمان سلامت روان است مشکلات خانوادگی را از مهمترین دلیل تمایل خود به خودکشی می‌داند در گفت‌وگو از قزوین گفت: در میان فامیل و اقوام ما مرسوم است که تنها بزرگ خانه تمام‌کننده حرف است و یادم نمی‌آید که حتی یک بار پدرم از من بابت موضوعاتی که مربوط به خودم است، مشورت بگیرد و همین موضوع در خصوص ازدواجم نیز صدق کرد.

من هیچ وقت فرصت دیده شدن در خانه را نداشتم و در قبال این نوع برخورد خانواده حق هیچ اعتراضی هم وجود نداشت. زمانی که به تصمیم و انتخاب پدرم ازدواج کردم، فضا را مساعد برای جبران زندگی مجردی و دیده شدن دانستم. هرآنچه می‌خواستم توسط همسرم برایم مهیا بود و من بی‌آنکه متوجه شوم دارم به زندگی‌ام آسیب می‌زنم، روز به روز خواسته‌هایم را بزرگتر می‌کردم تا جایی که در حد و توان همسرم نبود و کم‌کم اختلاف پیدا کردیم.

همین اختلاف‌ها باعث شد تا همسرم میدانی را که به من داده بود، بگیرد و آنجا بود که فکر کردم در زندگی جدیدم نیز قربانی هستم. با این تفکر کم‌کم افسردگی گرفتم و در سال‌های اولیه ابتلایم کسی متوجه افسردگی من نبود و بعدها که اطرافیان متوجه شدند، سعی داشتند به جای ارجاع من به مشاوره، مشوقم باشند برای بچه‌دار شدن، چون در محل ما درمان افسردگی یک موضوع خنده‌دار به حساب می‌آمد.

افسردگی بر من غلبه کرده بود و دیگر خودم برای خودم تصمیم نمی‌گرفتم و انگار یک موضوع فقط در مغزم زنگ می‌زد و آن هم خودکشی بود. مدت‌ها بود مدام با همسرم دعوا می‌کردیم، یکی از همین روزها قرص خوردم و اقدام به خودکشی کردم. پس از اینکه من را به بیمارستان منتقل کردند، از طرف دانشگاه علوم پزشکی یک مشاور معرفی شد و از زمانی که با او آشنا شدم و صحبت کردم به قدری از نظر روحی آرام شدم که با خود می‌گویم ای کاش از کودکی اجازه صحبت داشتم.

حس اضافی بودن؛ دلیل خودکشی

امیر، پسربچه شش ساله‌ای است که او هم تجربه یک بار خودکشی را به‌واسطه مصرف چند قرص داشته و خوشبختانه با حضور اورژانس اقدام به خودکشی او هم به انجام نرسیده است. او می‌گوید: خواهرم اصلاً من را دوست ندارد و با من صحبت نمی‌کند. من همیشه احساس کردم وجودم باعث عصبانیت خواهرم می‌شود و خواستم که چند قرص بخورم تا مدت زیادی بخوابم.

به گفته خانواده، امیر مفهوم خودکشی را از یکی از فیلم‌های سینمایی آموخته است.

اقتصاد آستانه صبرم را برید

علی، مردی ۸۳ ساله که او هم تجربه خودکشی داشته است گفت: زمانی مدیرعامل یکی از شرکت‌های صنعتی قزوین بودم، در یک فضای اقتصادی سرمایه‌گذاری کردم و بعد از مدتی به ورشکستگی رسیدم.

زمانی که ورشکست شدم تمامی عزیزانم را از دست دادم. فرزندانم به خارج از کشور رفتند و همسرم هم من را ترک کرد. بار روانی این موضوع همیشه با من بود تا اینکه سال گذشته احساس کردم آدمی که نه زندگی دارد و نه فرزند، برای چه باید نفس بکشد؟

چه کسانی در معرض خودکشی هستند؟

در ادامه به سراغ یکی از کارشناسان حوزه سلامت روان رفتیم تا نقطه نظرات وی را در خصوص این موضوع بشنویم.

محدثه کشاورز، روانشناس در گفت‌وگو  گفت: تمایل به خودکشی یک حس پرورش یافته در درون افرادی است که ضعف دارند و اگر به موقع کنترل نشود منجر به اقدام می‌شود، گاهی از خودکشی برخی افراد شوک‌زده می‌شویم، اما باید بدانیم که خودکشی برای کسی تبعیض قائل نیست و ممکن است افراد از هر جنسیت، سن و قومیتی در معرض خطر خودکشی قرار گیرند.

عدم توجه دولت‌ها به سلامت روان یکی از مهم‌ترین فاکتورهای پیشروی خودکشی در جامعه است. اختلالات روانی، افسردگی، اختلال سوء‌مصرف موادمخدر و دخانیات، سابقه خودکشی یکی از افراد خانواده، دعاوی خانوادگی نظیرخشونت خانوادگی، آزار جسمی یا جنسی از دیگر عواملی است که در صورت عدم کنترل منجر به خودکشی می‌شود.

خودکشی؛ دومین عامل مرگ‌ومیر نوجوانان

در پاسخ به این سؤال که تمایل به خودکشی در مردان بیشتر است یا زنان می‌توان گفت خودکشی تبعیض جنسیتی ندارد، اما تجربه نشان داده که زنان بیشتر از مردان به خودکشی فکر می‌کنند، اما مردان در تصمیم به خودکشی کمی جدیت بیشتری نسبت به زنان دارند.

متأسفانه سن خودکشی بسیار پایین آمده است و آنچه مهم‌تر از جنسیت است کاهش سن خودکشی و در نتیجه افزایش خودکشی در بین کودکان و نوجوانان است، به‌طوری که دومین عامل مرگ‌ومیر در نوجوانان خودکشی است.

در دوران نوجوانی اتفاقات زیادی از نظر اجتماعی، عاطفی و ذهنی برای نوجوانان رخ می‌دهد، اما آنچه مهم است، این است که نگذاریم این تحولات منجر به خودکشی شود. معمولاً خانواده کلیدی‌ترین نقش را در این مقوله دارد. کودکان و نوجوانانی که شاهد اختلاف بین پدر و مادر، شاهد جدایی و طلاق آنان هستند، بیشتر از سایرین در معرض خودکشی قرار دارند. بنابراین توجه عاطفی به کودکان و نوجوانان امری مهم است. خانواده باید با نوجوانان در مورد سلامت روان آن‌ها صحبت کنند و چنانچه در رفتار نوجوانان شاهد علائم خطر بودند حتماً از یک مشاوره کمک بگیرند.

خطر ابتلا به خودکشی در بین سالمندان نیز در حال افزایش است و تجربه دهه اخیر نشان داده، افراد بالای ۸۵ سال نیز انگیزه برای خودکشی دارند که این موضوع نیز به نحوه کنترل و برخورد خانواده است.

در همین چند سال گذشته در قزوین شاهد خودکشی برخی مدیران استانی بودیم که این مسئله نشان می‌دهد افراد در هر سن و موقعیت کاری از مقوله خودکشی در امان نیستند و از طرفی دستگاه‌های متولی این امر از جمله دانشگاه علوم پزشکی و بهزیستی در پیشگیری از خودکشی خوب عمل نکرده‌اند که روز به روز شاهد افزایش خودکشی‌ها هستیم.

هرساله تمامی کارمندان و کارگران باید پایش سلامت شوند، اما متأسفانه سلامت روان در پایش کارکنان دولت جایی ندارد. در حالی که اگر فردی مبتلا به بیماری جسمی شود می‌داند که باید به پزشک مراجعه کند، اما افراد نسبت به سلامت روان یک جبهه‌گیری خاصی دارند.

خودکشی گناهی کبیره است

سید امیرحسین محمودی، طلبه حوزه علمیه در خصوص خودکشی از منظر اسلام  گفت: خودکشی از گناهی کبیره است و در دین اسلام نیز بارها به نهی از این موضوع اشاره شده است. خداوند به صراحت در آیه ۲۹ سوره نساء می‌فرمایند: «وَ لا تَقْتُلُوا أَنْفُسَکمْ إِنَّ اللَّهَ کانَ بِکمْ رَحِیماً وَ مَنْ یفْعَلْ ذلِک عُدْواناً وَ ظُلْماً فَسَوْفَ نُصْلِیهِ ناراً وَ کانَ ذلِک عَلَی اللَّهِ یسِیراً؛ ای اهل ایمان، خودتان را نکشید، به‌درستی که خداوند به شما مهربان است و هر کسی این کار را از روی دشمنی و شقاوت انجام دهد، به‌زودی او را به آتش جهنم می‌کشانیم و این کار بر خدا آسان است.»

به نقل از بزرگان دینی افرادی که اقدام به خودکشی می‌کنند، آخرتی سخت در پیش خواهند داشت. براساس آیات و روایات رحمت الهی شامل کسانی که خودکشی می‌کنند، نمی‌شود. به نوعی می‌توان گفت که خودکشی یک نوع، حق‌الناس نیز است، چراکه اقدام به خودکشی می‌کنند علاوه براینکه بی اجازه الهی به زندگی خود پایان داده‌اند باعث برهم‌زدن هنجار در  جامعه می‌شوند، روایات زیادی از بزرگان دین در خصوص خودکشی مطرح شده است که نشان از اهمیت این موضوع در اسلام دارد.

خودکشی هم مانند سایر آسیب‌ها و ناهنجاری‌های جامعه، دارای عواقب و پیامدهای سخت فردی و اجتماعی است و افرادی که اقدام به خودکشی می‌کنند، اگر عمل آنان باعث مرگشان شود، هرچند به ظاهر ممکن است از درد و رنج و مشکلات دنیا آزاد شوند، اما بنابر اعتقادات دینی به عذاب‌های سخت و دردناک گرفتار می‌شوند و از زمره‌ کسانی می‌شوند که به‌طور دائم در آتش بسیار سخت دوزخ می‌سوزند.

دین مبین اسلام همواره رهروان خود را به صبر و تقویت ضعف‌های خود دعوت کرده است و یکی از نشانه‌های مؤمن این است که نسبت به تقویت نفس خود اقدام کند، بنابراین کسانی که خودکشی می‌کنند، در واقع اسیر و بنده ضعف‌های خود هستند.

قرآن  نور و روشنایی است و برای هدایت و امید آفرینی بشر آمده است؛ قرائت قرآن و قرآن درمانی را به تمام افرادی که دچار اختلالات افسردگی و یا خستگی هستند، پیشنهاد می‌کنیم. از طرفی افراد بدانند که خودکشی نوعی مقابله با خواست خداوند متعال است و بخششی برای این افراد وجود ندارد.

براساس آمارهای سازمان بهداشت جهانی  (WHO)، هر سال در سراسر جهان تعداد زیادی از مردم اقدام به خودکشی (Suicide) می‌کنند که ۷۰۳ هزار نفر آن‌ها جان خود را از دست می‌دهند. هر خودکشی یک تراژدی است که خانواده‌ها، جوامع و کل کشورها را تحت تأثیر قرار می‌دهد و اثر طولانی‌مدتی روی افراد به‌جای می‌گذارد، در شرایطی که تمایل به خودکشی یکی از مشکلات بهداشت عمومی است و  از طرفی هزینه مراجعه به مشاور و روان‌پزشک به اندازه‌ای بالاست که هرفردی توان مراجعه و درمان را ندارد لازم است دستگاه‌های متولی سلامت روان در جامعه بیش از پیش به این موضوع بپردازد.