موزه و کتابخانه ملی ملک به عنوان یکی از بزرگترین موقوفات فرهنگی کشور جایگاهی ویژه در میان مراکز نگهداری و معرفی میراث اسلامی و ایرانی دارد. این مجموعه ارزشمند نه‌تنها به دلیل آثار و نسخه‌های خطی نفیس شهرت یافته، بلکه به سبب تعلق به آستان مقدس حضرت رضا(ع) پیوندی عمیق با باورهای دینی و هویت فرهنگی مردم ایران برقرار کرده است.
گنجینه‌های موزه ملی ملک شامل مجموعه‌ای کم‌نظیر از نسخه‌های خطی قرآن کریم، آثار خوشنویسی، اسناد تاریخی، سکه‌ها و تمبرهاست که برخی از آن‌ها در جهان بی‌همتا هستند. این آثار نه‌تنها بیانگر غنای هنری و علمی تمدن اسلامی هستند بلکه بازتاب‌دهنده ارتباط ناگسستنی تاریخ ایران با فرهنگ اهل‌بیت(ع) به شمار می‌آیند.
موقوفه بودن این مجموعه وجه تمایز دیگری است که اهمیت آن را دوچندان می‌کند. وقف به عنوان سنتی ریشه‌دار در تمدن اسلامی همواره نقشی کلیدی در حفظ و گسترش معارف دینی و فرهنگی داشته و موزه ملی ملک نمونه‌ای شاخص از استمرار این سنت در دوران معاصر است. فعالیت‌های گوناگون علمی، پژوهشی، آموزشی و نمایشگاهی این مجموعه نیز تلاشی برای زنده نگاه داشتن این میراث گرانبها محسوب می‌شود.
در سال‌های اخیر موزه ملی ملک با برگزاری رویدادهای متنوع از جمله نمایشگاه‌های ویژه آثار قرآنی، کارگاه‌های آموزشی هنرهای اسلامی و برنامه‌های ترویج فرهنگ وقف تلاش کرده است ارتباط خود را با نسل جوان تقویت کند و بستری برای آشنایی عموم مردم با ارزش‌های والای فرهنگ اسلامی و ایرانی فراهم آورد. ایکنا با امیر خوراکیان، رئیس کتابخانه و موزه ملی ملک گفت‌وگو کرده که در ادامه با آن همراه می‌شویم.
موزه ملی ملک به عنوان یکی از گنجینه‌های وقفی مهم کشور، چه جایگاه و اهمیت ویژه‌ای در حفظ و معرفی میراث اسلامی و ایرانی دارد؟
موزه ملی ملک به دلیل آثاری که در خود جای داده، هم از نظر ارزش تاریخی و هم از نظر ارزش هنری جایگاه ویژه‌ای در میان مراکز فرهنگی کشور دارد. این موزه دارای مجموعه‌ای از نسخه‌های خطی و نفیس است که در برخی موارد نمونه‌ای مشابه آن در جای دیگری یافت نمی‌شود. این نسخه‌ها و آثار، گنجینه‌هایی هستند که در حوزه میراث مکتوب و هنری، جایگاه بی‌بدیلی را برای این موزه رقم زده‌اند.
علاوه بر این، در حوزه‌های دیگری همچون سکه‌ها و تمبرها نیز موزه ملی ملک مجموعه‌ای بسیار کامل و گسترده را در اختیار دارد که هم از نظر تعداد و هم از نظر تنوع، بسیار قابل توجه و چشمگیر است. بنابراین اگر بخواهیم جایگاه این موزه را از یک منظر بررسی کنیم، باید بگوییم که یکی از مهمترین وجوه آن، ارزش هنری و تاریخی آثار و اشیائی است که در اینجا نگهداری می‌شود.
جنبه دوم، تعلق این موزه به دستگاه حضرت رضا(ع) است. این پیوند موجب می‌شود که فرهنگ، تمدن و تاریخ در این مکان با ریشه‌های مذهبی و اعتقادات عمیق مردم گره بخورد. چنین ارتباطی، بر ارزش و اعتبار این مجموعه افزوده و آن را از یک مرکز صرفاً فرهنگی فراتر برده و به مکانی با هویت معنوی و دینی برجسته تبدیل کرده است.
جنبه سوم، موقوفه بودن این مجموعه است. ما نمونه‌ای مشابه چنین مجموعه‌ای که در عین حال فرهنگی، تاریخی، هنری و موقوفه باشد، به این شکل در کشور کمتر داریم. وقف، ویژگی است که نه تنها از نظر معنوی اهمیت دارد، بلکه پشتوانه‌ای برای استمرار و پایداری فعالیت‌های این مرکز نیز محسوب می‌شود.
در مجموع این سه ویژگی یعنی تعلق به آستان مقدس حضرت رضا(ع)، برخورداری از گنجینه‌ای بسیار ارزشمند و در برخی موارد بی‌نظیر و همچنین موقوفه بودن، جایگاه موزه ملی ملک را در حدی بسیار بالا و ارزشمند تعریف کرده است. این مجموعه در سطح بین‌المللی نیز شناخته شده است، با مراکز مشابه در تعامل است و در میان پژوهشگران، اندیشمندان، هنرمندان و علاقه‌مندان فرهنگ و هنر، از احترام و توجه ویژه‌ای برخوردار است.
با توجه به گنجینه ارزشمند آثار قرآنی و نسخه‌های خطی نفیس در موزه، چه برنامه‌هایی برای معرفی این آثار به مخاطبان و علاقه‌مندان دارید؟
به تناسب ایام و مناسبت‌های مختلف، به‌طور مکرر برنامه‌های متنوعی برگزار می‌کنیم که هدف اصلی آن‌ها معرفی و نمایش این آثار ارزشمند به مخاطبان است. یکی از نمونه‌های اخیر، برگزاری نمایشگاهی بود که در آن نسخه‌ای از قرآن کریم که منسوب به حضرت رضا علیه‌السلام است، به نمایش گذاشته شد. این نسخه از مشهد به تهران منتقل شد و این انتقال و نمایش آن، کاری بسیار مهم و ارزشمند به شمار می‌رفت.
نمونه دیگر، نمایشگاه «فرنود ۸» بود که شامل تعدادی از آثار هنری و تاریخی متعلق به حرم مطهر حضرت رضا(ع) است. این آثار برای نخستین بار به تهران آورده شد و از ولادت تا شهادت آن حضرت در معرض دید عموم قرار گرفت.
این نمایشگاه‌ها غقط بخشی از فعالیت‌های ما هستند. رویدادهای پژوهشی و علمی نیز برگزار می‌کنیم، آثار منتشر می‌کنیم و در قالب کار نشر و برگزاری نمایشگاه‌های موضوعی، نسخه‌ها و آثار نفیس را در مقاطع زمانی گوناگون و به تناسب مناسبت‌ها، به مخاطبان و علاقه‌مندان معرفی می‌کنیم. در واقع تلاش ما این است که این آثار در طول سال و در مناسبت‌های مرتبط، بارها و بارها در معرض دید قرار گیرند تا هم پژوهشگران و هم عموم مردم بتوانند از این گنجینه بهره‌مند شوند.
با توجه به اهمیت پیوند میان هنر اسلامی و نسل جوان، موزه ملی ملک چه راهکارها و برنامه‌هایی برای نقش‌آفرینی مؤثرتر در این حوزه دارد؟
یکی از مهمترین محورهای فعالیت، حوزه آموزش است. در یک سال اخیر، آموزش را با جدیت بسیار دنبال کرده‌ایم و در این مدت کلاس‌های آموزشی ما به‌طور چشمگیری افزایش یافته است. رشته‌های این کلاس‌ها نیز متنوع شده‌اند و این تنوع باعث شده تا مخاطبان بیشتری از میان جوانان و علاقه‌مندان جذب شوند.
برگزاری کارگاه‌های آموزشی، بستری فراهم می‌کند تا هنرمندان جوان بتوانند حضور پیدا کنند، با انواع رشته‌های هنری اعم از هنرهای قدیم و جدید آشنا شوند، آثار هنری را از نزدیک ببینند و حتی با اساتید برجسته این حوزه ارتباط مستقیم داشته باشند. این تماس مستقیم با هنر و هنرمند، تأثیر بسیار مهمی در ایجاد علاقه و انگیزه در جوانان دارد.
آموزش را نه‌تنها یک فعالیت جانبی، بلکه یک راهبرد اساسی در مسیر پیوند هنر اسلامی با نسل جوان می‌دانیم. علاوه بر این، در آینده نزدیک یک طرح تحولی ویژه در نظر داریم که پس از آماده‌سازی کامل، آن را اعلام خواهیم کرد. این طرح، توسعه‌ای بسیار قابل توجه در حوزه فعالیت‌های آموزشی و فرهنگی موزه ایجاد خواهد کرد و بی‌تردید نقش آن در پیوند با جوانان محسوس خواهد بود.
با توجه به موقوفه بودن موزه ملی ملک، چه اقدامات و برنامه‌هایی برای ترویج فرهنگ وقف، به‌ویژه در حوزه میراث فرهنگی و هنری، در دستور کار دارید؟
ترویج فرهنگ وقف در همه منشورات، تولیدات و فعالیت‌های ما حضوری جدی دارد زیرا اساس و مبنای کار ما بر وقف استوار است. این موضوع، یکی از اهداف مشترک آستان قدس رضوی در تمام مراکز و مؤسسات فرهنگی وابسته به آن است.
در کنار این رویکرد کلی، در حال بررسی و طراحی طرحی با عنوان «نمایشگاه وقف» هستیم که احتمال دارد این طرح را در خانه مرحوم ملک در بازار تهران اجرا کنیم. هدف از این طرح، آشنایی بیشتر مردم با سنت ارزشمند وقف و تأثیر آن در ایجاد و استمرار مراکز فرهنگی و هنری است.
در مسیر حفظ و معرفی آثار اسلامی، چه چالش‌های مهمی پیش روی شما قرار دارد و برای رفع آن‌ها چه اقداماتی انجام داده‌اید؟
یکی از مهمترین چالش‌های ما، ارتباط با مخاطبان و اطلاع‌رسانی درباره برنامه‌هاست. در این زمینه، رسانه‌ها کمک بزرگی به ما کرده‌اند و از زحمات و همکاری‌های صمیمانه آن‌ها در سال‌های اخیر تشکر می‌کنم.
چالش دیگر، شرایط تردد به موزه است. در این بخش با مشکلاتی روبه‌رو هستیم که اگر با همکاری نهادهای ذی‌ربط برطرف شود، می‌توانیم ارتباط راحت‌تر و مؤثرتری با مردم برقرار کنیم و امکان بازدید گسترده‌تری را فراهم آوریم.
از نظر نگهداری آثار، خوشبختانه وضعیت بسیار خوبی داریم. در سال‌های اخیر بازنگری اساسی در تأسیسات موزه انجام شده و سیستم کنترل هوا در مخازن بهبود یافته است. این اقدام اهمیت بسیاری دارد زیرا شرایط آب و هوایی یکی از عوامل کلیدی در نگهداری آثار است. مدل نگهداری ما مطابق با استانداردهای روز دنیاست و تضمین‌کننده سلامت و دوام آثار محسوب می‌شود.
در حوزه آزمایشگاه، بخش مرمت و بخش صحافی نیز تحولات جدی صورت گرفته است. آزمایشگاه به‌طور مرتب آثار را بررسی می‌کند، بخش مرمت که پیش‌تر تقریباً نیمه‌تعطیل بود اکنون فعال و مجهز شده است و بخش صحافی نیز با حمایت و تأمین تجهیزات مورد نیاز، دوباره فعال شده است.
اقدامات ایمنی نیز به‌روز شده و سالن‌هایی که فاقد تجهیزات بودند، تجهیز شده‌اند. این مجموعه اقدامات باعث شده وضعیت نگهداری آثار در موزه ملی ملک در سطح بسیار مطلوب و حتی مطابق با استانداردهای جهانی باشد. با این حال، همچنان در حوزه ارتباط با بیرون و حضور مخاطبان، چالش‌هایی وجود دارد که امیدواریم در آینده برطرف شود.
به عنوان سخن پایانی، چه پیامی برای مردم و علاقه‌مندان دارید؟
درخواست نخست من این است که مردم برای بهتر دیده شدن برنامه‌ها، با ما در ارتباط باشند و از فعالیت‌ها و رویدادهای موزه مطلع شوند. آن‌ها می‌توانند در برنامه‌هایی که علاقه‌مند هستند حضور پیدا کنند. طبیعی است که هر فردی به همه برنامه‌ها علاقه نداشته باشد اما در آنچه که علاقه وجود دارد، حضورشان برای ما ارزشمند است.
درخواست دوم، توجه به کودکان است. در این دوره، برنامه‌های ویژه‌ای برای کودکان تدارک دیده‌ایم و از خانواده‌ها می‌خواهم فرزندانشان را به موزه بیاورند تا از همان سنین کودکی با تاریخ، فرهنگ، هنر و هویت خود آشنا شوند.
درخواست سوم من، ارائه نظرات و پیشنهادهاست. آماده‌ایم که براساس سلیقه و ذائقه مخاطبان، برنامه‌ریزی و رویدادهایی طراحی و اجرا کنیم که جذابیت بیشتری داشته باشد. هدف ما جلب رضایت حداکثری مخاطبان است و این امر جز با همراهی و راهنمایی آن‌ها ممکن نیست.
ثبت دیدگاه