حجت‌الاسلام و المسلمین احمد غلامعلی، معاون پژوهش دانشگاه قرآن و حدیث، ۲۳ مرداد ماه در نشست علمی «عاشورا؛ ظرفیت‌های نهفته و شکفته» که از سوی دانشکده الهیات پردیس فارابی دانشگاه تهران برگزار شد، با بیان اینکه ما از یکسری از ظرفیت‌های عاشورا بهره برده‌ایم ولی ظرفیت‌های نهفته زیادی هم وجود دارد که از آن بی بهره‌ایم، گفت: یکی از راه‌کارهای کشف ظرفیت‌های شکفته در عاشورا مطالعه مناسک عاشوراست، دوم مطالعه مقالات عاشورایی، سوم مطالعه کتابها و چهارم مطالعه خرده‌فرهنگها و پنجم رصد معارف عاشورایی در سطح جهان است.
وی افزود: آقای محسن حسام مظاهری از محققان عرصه مناسک عاشورایی است. وی در بخشی از کتابی که نوشته علاوه بر معرفی مداحان و شاعران و … به مناسکی چون قمه‌زنی و نخل گردانی، زنجیرزنی و سینه‌زنی و … و در بخش دیگر به مباحث جغرافیایی کربلا و فرات و کوفه و مکان‌های مرتبط با عاشورا مانند امامزاده‌ها و تکیه‌خانه‌ها و … پرداخته است. وی در بخشی از اثرش به معرفی اشیاء مانند عَلَم و معرفی هیئت‌ها و بررسی عاشورا در حکومت‌های مختلف مانند آل بویه و قاجار و … اقدام کرده است. بنابراین یک راهکار مطالعه کتب مرتبط با عاشوراست. کتاب «مناسک مذهبی زنانه در آینه تاریخ» نیز توسط مژگان دستوری نوشته شده و نگاهی به نحوه ایجاد هیئت‌های زنانه دارد.
غلامعلی تصریح کرد: از دیرباز تاکنون همیشه هیئت‌های زنانه شلوغ‌تر از هیئات مردانه بوده است؛ البته برخی هیئات تهران از قدیم زنان را راه نمی‌دادند لذا خودشان مستقلا مراسم داشتند. خانم دستوری نگاهی جامعه‌شناختی به فرایند تشکیل هیئت‌های زنانه داشته است. آقای جبار رحمانی هم یکسری کتاب در بحث مناسک دارد. مطالعه جامعه‌شناختی و انسان‌شناختی؛ آئین و اسطوره در ایران شیعی، مناسک و آئین‌های شیعی در هند هم کتب دیگر در این زمینه هستند.
اعتبارسنجی روایات عاشورایی و زیارت عاشورا
معاون پژوهش دانشگاه قرآن و حدیث تصریح کرد: مجموعه مقالات علمی پژوهشی و علمی ترویجی زیادی هم با موضوع عاشورا در پایگاه نورمگز وجود دارد که یکسری از آنها صرفا به اعتبارسنجی روایات عاشورایی در کتب روایی پرداخته است. یکسری زیارت عاشورا و نسخه‌های مختلف آن را اعتبارسنجی کرده‌اند. یکسری هم در مورد مناسک و نحوه آن در شهرهای مختلف کشور است. همچنین مقالاتی درباره حکم شرعی روز عاشورا و معدود مقالاتی درباره نقاشی‌های روز عاشورا بیان شده است.
غلامعلی تصریح کرد: بنده سفری به واتیکان رفته بودم که معماری و نقاشی‌ها بر در و دیوار آن واقعا جذاب و زیباست. برای بنده خیلی عجیب بود که تصاویری مرتبط با حضرت مریم و حضرت یحیی کشیده بودند که مظلومیت و معصومیت حضرت یحیی در این تصاویر انسان را تحت تاثیر قرار می‌داد همچنین اینکه حضرت مریم به صورت پوشیده و محجبه کشیده شده بود یعنی نگاهی کاملا شیعی به این دو بزرگوار داشتند. ما متاسفانه از نقاشی‌های مرتبط با عاشورا بهره چندانی نبرده‌ایم و حتی نقاشی آقای فرشچیان هم برای دهه ۵۰ است که در دهه ۷۰ گل کرد. در این نقاشی حضور زنان پررنگ است ولی همین هم به خاطر برخی محدودیت‌ها در دهه ۵۰ مورد توجه قرار نمی‌گیرد.
توسعه فرهنگ عاشورایی با عکس
استاد دانشگاه قرآن و حدیث با بیان اینکه مقاله‌ای در مورد تامین امنیت عزاداری در روز عاشورا با مطالعه موردی در استان سیستان و بلوچستان هم از نمونه دیگر مقالات است، اضافه کرد: امنیت‌سازی بر پایه روایات عاشورایی یکی از زمینه‌هایی است که می‌تواند موضوع تحقیقاتی باشد؛ برای بنده یکی از این مقالات جالب بود که می‌تواند چراغ راه برای شکوفایی ظرفیت‌های نهفته باشد. این مقاله به بازیابی مناسک محرم در رسانه‌های غرب پرداخته است. در این مقاله به تحلیل عکس‌های مرتبط با محرم در یک پایگاه عکاسی در غرب پرداخته است که اثرگذاری زیادی دارد شبیه آن چیزی که در واتیکان و در مجسمه حضرت یحیی دیده می‌شود و احساس قدسی بودن و معنویت به انسان منتقل می‌شود.
غلامعلی تصریح کرد: کتابخانه تخصصی دیجیتالی امام حسین(ع) به همت حسین متقی ایجاد شده است و بیش از ۱۳ هزار کتاب فارسی و ۵۸۲ کتاب غیرفارسی در خود گنجانده است و کانال تلگرامی به همین عنوان هم دارد و دوهزار نسخه خطی را بارگذاری کرده است. وی مدتها در ترکیه و بوسنی و مناطق دیگر سکونت داشته تا به جمع‌آوری نسخه خطی بپردازد. از جمله موضوعات این کتابها نقد و بررسی موضوع کشف حجاب مخدرات در عاشوراست.
وی افزود: مراسم و مناسک عزاداری در روستاها و شهرهای مختلف متفاوت است و حتی خیلی‌ها دوست دارند در تاسوعا و عاشورا مردم در روستا و محل خودشان باشند و جالب اینکه عزاداری محرم چیزی است که فراگیری آن بسیار زیاد است و حتی افرادی که قبل از آن موسیقی‌های غیرشرعی در اتومبیلشان گوش داده و آن را زیاد می‌کردند در این دهه و به خصوص تاسوعا و عاشورا مراعات می‌کنند و حتی نوحه پخش می‌کنند همچنین در اقشار پایین جامعه تمایل به احساسات و شور و التهاب نسبت به عزاداری محرم بیشتر از اقشار دیگر است و اینها جزء خرده‌فرهنگهای جامعه ایران است که باید آن را حفظ و به آن توجه کنیم و احساس و عاطفه در عاشورا باید حفظ شود.
توجه به ذائقه مخاطب
وی ادامه داد: اقشار پایین حوصله مراسم علمی آنچنانی را ندارند و برعکس از مواردی مانند تعزیه و کرامت‌گویی و معجزه استقبال می‌کنند و منبرهایی که برای این اقشار تشکیل می‌شود باید این گرایشات لحاظ شود. مثلا تاثیر این ماجرا که (وقتی خواستند قبر حر را بازسازی کنند پیکر سالم او مشاهده شد که خون از پیشانی‌اش جاری بود و تا دستمالی که موقع دفن بر پیشانی او بود نبستند خون بند نیامد) به مراتب تاثیرگذارتر از این است که از مذاکرات امام حسین(ع) و ماهیت انسانی قیام عاشورا در عاشورا گفته شود.
غلامعلی با اشاره به رصد جهانی مسائل مرتبط با عاشورا، بیان کرد: موضوعاتی مانند رصد روز حسین(ع) از جمله این ظرفیت‌ها است. یا آبخوری‌های غرب عمدتا برگرفته از سقاخانه‌ها در مناطق شرق و شیعیان بوده که حتی بعضا «سلام بر حسین و لعنت بر یزید» بر آن نقش داشته است. بنابراین مطالعه کتب، مقالات و رصد جهانی و بررسی مناسک و … ظرفیت‌های زیادی در اختیار ما برای توسعه فرهنگ عاشورا خواهد داد.
چرا عزاداری از روز اول محرم است نه بعد از عاشورا
وی با تاکید بر مطالعه روایات مرتبط با عاشورا، افزود: گاهی می‌بینیم متاسفانه حتی برخی منبری‌ها و روحانیون ما از اهمیت عزاداری از روز ۱۱ محرم تاکید دارند، در صورتی که روایات متعدد از امام باقر(ع) به بعد داریم که بر عزاداری دهه اول تاکید دارند حتی تعبیر تعزیت یعنی اعظم الله اجورنا و اجورکم بمصابنا بالحسین(ع) دستور روایی ماست. این تعبیر یعنی خدایا این روز را بر من بزرگ بگردان، یعنی وقتی به عاشورا می‌رسم عزاداری این دهه تاثیر زیادی روی رشد و کمال من داشته است همچنین این تعبیر گویای پیوند با مهدویت هم هست.
وی افزود: همچنین مطالعه روایات مرتبط با زیارت امام حسین(ع) هم خیلی مهم است. گفت‌وگوهای حسینی هم بسیار مهم و موضوع روز ماست؛ اینکه چگونه با زن و بچه و دوستان و … سخن بگوییم. من مانده‌ام امام حسین(ع)، فاطمه بنت الحسین که خطبه ایشان موجود است چگونه تربیت کرده که در ده سالگی آنطور حرف می‌زند تا جایی که زن و بچه یزید را به گریه می‌اندازد و او مجبور به عذرخواهی شده و سر امام(ع) را معطر می‌کند. از نکات مهم در عاشورا این است که سیدالشهدا(ع) دنبال جمع‌آوری یاران یکدست نبود لذا در بین آنها سیاه و سفید و بچه و پیرمرد دیده می‌شود. عبدالله بن الحسن که یک بچه ده ساله است، دستش را از دست زینب(س) می‌کشد تا خود را به اباعبدالله برساند.
توسعه مطالعات بین رشته‌ای مرتبط با عاشورا
غلامعلی با تاکید بر مطالعات بین رشته‌ای مرتبط با عاشورا، اظهار کرد: باید از علوم تربیتی، روان‌شناسی و جامعه‌شناسی مسئله بگیریم و بر عاشورا منطبق کرده و از آن راهکار و پاسخ بگیریم. باید بیشتر نگاه مسئله‌محور به محرم و عزاداری داشته باشیم و متاسفانه این کمتر وجود دارد زیرا بیشتر نگاه موضوع‌محوری داریم.
معاون پژوهش دانشگاه قرآن و حدیث، تصریح کرد: شهید مطهری می‌گوید من نمی‌توانم بپذیرم که امام حسین(ع) حضرت علی اصغر(ع) را بالای دست برده باشند و ملتمسانه از دشمن بخواهد که اگر به من رحم نمی‌کنید به این طفل صغیر رحم کنید. هیچ وقت نمی‌فرماید. ما فقط آن قسمت را می‌پذیریم که فرمودند بچه را به من بدهید تا با او خداحافظی کنم. البته نگاه مسئله‌محور به عاشورا می‌تواند طوری تحلیل کند که اگر امام اینطور هم فرموده باشند ایرادی ندارد و شاید گفته‌اند زیرا برای ائمه(ع) هدایت انسان برتر از هر چیزی است و اگر امام این جمله را گفت و دل یکی از دشمنان لرزید و به لشکر امام(ع) آمدند گفتن این جمله هم لازم خواهد شد. نگاه مسئله‌محور جلوی شبهات را هم می‌گیرد.
غلامعلی با تاکید بر کاربست نظرات رهبری و امام خمینی(ره) درباره عاشورا بیان کرد: رهبری در جایگاه مدیر جامعه هستند بنابراین نکاتی که مقام معظم رهبری و امام فرموده‌اند می‌تواند ظرفیت‌های بهتری نسبت به دیگران در اختیار ما قرار دهد.
غلامعلی با بیان اینکه برخی سخنانی که مداحان و منبری‌ها می‌گویند وجود خارجی نداشته، تاکید کرد: متاسفانه چون قلب‌های ما هم تغییر کرده و با اشارات گریه نمی‌کنیم، منبری‌ها مجبورند که برای گریه گرفتن، ماجرا را پردازش کنند و سخنان غیرمعتبر هم بر آن افزوده شود. البته عمده مردم خوانش عقلانی از عاشورا را نمی‌پذیرند و بیشتر دنبال همان احساس و شور و عاطفه و گریه عاشورا هستند.
انتهای پیام
ثبت دیدگاه