حجت‌الاسلام والمسلمین مهدی فیروزی؛ عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، ۱۹ تیرماه در نشست علمی «تاملی در آموزه‌های حقوق بشری قیام امام حسین(ع)» با بیان اینکه مطالب زیادی درباره عاشورا نوشته شده است ولی این حادثه آنچنان ابعاد مختلفی دارد که هرقدر هم بیشتر به آن پرداخته شود باز ابعاد و زوایای جدیدتری از آن نمایان خواهد شد و برای ما الهام‌بخش خواهد بود، گفت: الهام‌بخشی عاشورا و دروس و آموزه‌هایی که در گستره زمین و زمان دارد باعث زنده‌بودن این قیام است؛ قیام توابین و مختار و قیام انقلاب اسلامی ایران همگی با الهام از عاشورا شکل گرفته است و برخی مصلحان اجتماعی و رهبران سیاسی مانند اقبال لاهوری و گاندی هم عاشورا را الهام‌بخش خود می‌دانند یا یحیی السنوار، فرمانده میدانی غزه هم نبرد در غزه را تداوم عاشورا می‌داند. این ظرفیت الهام‌بخشی رسالت بزرگی را بر دوش ما دینداران قرار داده است تا متناسب با هر دوره آموزه‌های آن را به مثابه چراغی هدایتگر برای زندگی بشر استخراج کنیم.
فیروزی با بیان اینکه نسل امروز نیاز دارد تا با ادبیات متفاوتی به قیام عاشورا بپردازیم، اظهار کرد: در قیام امام حسین(ع) آموزه‌های حقوق بشری وجود دارد که می‌تواند برای ما عبرت باشد؛ اگر کسی نگاه حداکثری به عاشورا داشته باشد در این صورت قیام عاشورا از اساس و فارغ از جنبه دینی این قیام، قیامی حقوق بشری محسوب خواهد شد یعنی هر فرد عاقل و کاملی به جای امام حسین(ع) بود برای حفظ حقوق بشر هم که شده باید قیام می‌کرد.
وی با بیان اینکه حقوق به چند دسته قابل تقسیم است، ادامه داد: یکی از این حقوق، حق دین و لزوم رعایت احکام دینی است؛ حق دیگر حق برخورداری از حداقل‌های معیشتی و زندگی ابتدایی است که برخی از سخنان امام هم معطوف به این مسئله است یا حقوق دیگری چون حق آزادی بیان و حق مبارزه با ظالم؛ طبیعتا این نگاه به عاشورا فرادینی است و همه عدالت‌خواهان فارغ از هر دینی که دارند می‌توانند از عاشورا درس بگیرند.
فیروزی با اشاره به خطبه امام در چند سال قبل از عاشورا که خطاب به مشاهیر آن زمان در منا قرائت فرمودند، تصریح کرد: دعوت به امر به معروف و نهی از منکر، یادآوری وظیفه علما و لزوم قیام آنان در برابر ستمگران و گوشزدکردن مضرات سکوت عالمان در برابر زورگویان از جمله محورهای مهم در سخنان امام(ع) در این خطبه بوده است و اگر عالمان به حرف امام گوش کرده بودند نیازی به قیام امام نبود؛ امام فرمودند مردم حرف شما را گوش می‌دهند و می‌پذیرند ولی شما حق خدا و حق مردم را به جا نمی‌آورید. امام بر نقض حقوق ضعفا و سکوت علما معترض شدند ولی با همه این تاکیدات کسی اقدامی انجام نداد لذا امام خودشان وارد معرکه شدند.
عاشورا؛ نهضت حقوق بشری تمام‌عیار
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی افزود: امام در روز سوم محرم هم خطاب به همه مردم سخنانی بیان کردند که نشان می‌دهد عاشورا نهضت حقوق بشری تمام‌عیار است؛ امام فرمودند: «أَیُّهَا النّاسُ؛ إِنَّ رَسُولَ اللّهِ(ص) قالَ: «مَنْ رَأى سُلْطاناً جائِراً مُسْتَحِلاًّ لِحُرُمِ اللهِ، ناکِثاً لِعَهْدِ اللهِ، مُخالِفاً لِسُنَّةِ رَسُولِ اللهِ، یَعْمَلُ فِی عِبادِاللهِ بِالاِثْمِ وَ الْعُدْوانِ فَلَمْ یُغَیِّرْ عَلَیْهِ بِفِعْل، وَ لاَ قَوْل، کانَ حَقّاً عَلَى اللهِ أَنْ یُدْخِلَهُ مَدْخَلَهُ»؛ بنابراین هر انسان آگاهی که پایبند به انسانیت است می‌توانست و باید در برابر یزید قیام می‌کرد و این قیام برای همه انسان‌ها در طول تاریخ قابل تعمیم است.
فیروزی با بیان اینکه یکی ازآموزه‌های حقوق بشری در سخنان امام حسین(ع) تاکید بر کرامت و منزلت انسانی است، اظهار کرد: در مورد کرامت از دو جنبه می‌توان بحث کرد؛ اول اینکه خود کرامت یک حق از حقوق بشر است و دیگری اینکه کرامت مبنایی برای سایر حقوق بشر است. آن چه در ادبیات حقوق بشری از کرامت مدنظر است معنای واجد آثار حقوقی و اخلاقی است یعنی همه انسان‌ها در هر حال و موقعیت شایسته احترام هستند و حیثیت آنان باید از تعرض مصون باشد؛ در آموزه‌های اسلامی هم آیات و روایات زیادی بر لزوم حفظ کرامت انسان شاهدیم.
زندگی عزتمندانه و نفی ذلت
وی ادامه داد: حفظ کرامت انسان در این است که انسان تحقیر نشود و ابزار دیگران نشود، حق اراده و آزادی از او سلب نشود؛ در سخنان امام این حقوق برجسته است؛ امام وقتی برای بیعت با یزید تحت فشار قرار گرفتند بیعت با یزید را به معنای تایید حکومت ظالم و ظلم‌هایی می‌دانستند که او روا داشته است. حضرت فرمودند من مرگ با عزت را بر زندگی با ذلت ترجیح می‌دهم. (لا والله لا اعطیکم بیدی اعطاء الذلیل و لا اقر اقرار العبید؛ إنی لا أری الموت إلاّ سعادةً ولا الحیاةَ مع الظالمین إلا بَرَما) از این کلمات استفاده می‌شود زندگی عزتمندانه در پرتو پذیرش ولایت خدا و اولیای الهی است و پذیرش ولایت طاغوت ذلیلانه است.
فیروزی با بیان اینکه رفتار امام(ع) با لشکریان دشمن هم مبتنی بر کرامت انسانی بود، اضافه کرد: امام وقتی با سپاه حر روبرو شدند آب به آنان دادند و حتی چهارپایان آن‌ها را سیراب کردند و حتی امام با دست خودشان به سپاهیان حر آب دادند؛ وقتی فرزدق از سوی مروان تبعید شد و خدمت امام رسید، امام هم مبلغ قابل توجهی پول به ایشان کمک کرد که باعث اعتراض برخی شد ولی امام فرمودند بهترین سرمایه تو در این است که آبروی خودت را حفظ کنی یعنی امام حفظ آبروی فرزدق را معادل حفظ آبروی خود دانستند.
وی اظهار کرد: عدالت‌خواهی و ستم‌گریزی و مبارزه با ستمگران به ویژه حاکم ستمکار آن زمان یکی از برجسته‌ترین دروس حقوق بشری عاشورا است؛ در فرموده‌های امام این مطلب وجود دارد که اگر کسی در برابر ظالم و ستمکار سکوت کند در حکم خود او و همنشین او خواهد بود. نکته دیگر در سخنان امام، تاکید بر حق حیات است؛ ایشان به والی مدینه که برای بیعت آمده بود فرمودند: ما خاندان نبوت هستیم در حالی که یزید فردی است می‌گسار و قاتل بی‌گناهان است؛ امام بر قاتل بودن یزید استناد و تاکید فرمودند کسی مانند من با او بیعت نخواهد کرد. البته باید توجه کرد گرچه درباره حق بر حیات در اسناد بین‌المللی تفسیر مادی وجود دارد ولی این تفسیر، حداقلی است زیرا حق بر حیات فقط شامل حیات مادی نیست بلکه حق زندگی و حیات معنوی را هم شامل است.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با بیان اینکه حق دیگر در قیام عاشورا، حق تعیین سرنوشت انسان‌ها بوده است، گفت: به نقل منابع تاریخی از ابتدای حرکت تا روز عاشورا حضرت سه بار اعلام کردند که من بیعت خودم را از شما برداشتم و افراد را در تعیین سرنوشت خودشان آزاد گذاشتند؛ اولین بار بعد از شنیدن خبر شهادت حضرت مسلم و هانی؛ دومین بار پس از رسیدن به کربلا بود و سومین بار هم شب عاشورا بود. از منظر اسلام گرچه آزادی ارزش است ولی به نوع راه و مسیر انتخاب شده هم بستگی دارد و نه صرف آزاد بودن.
رعایت حق‌الناس در عاشورا
فیروزی با بیان اینکه حق دیگر در عاشورا توجه به حق‌الناس و حق مالکیت افراد است، گفت: در روز دوم محرم کاروان امام(ع) وارد کربلا شد، در روز سوم امام(ع) محدوده مشخصی از سرزمین کربلا را خرید و این نشانه رعایت حق مالکیت و حق‌الناس است. امام به یکی از اصحاب فرمودند به مردم اعلام کن هر کسی بدهکار است در رکاب من پیکار نکند زیرا اگر کسی دینی به گردن داشته باشد گرفتار دوزخ خواهد شد.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با اشاره به حق انتخاب و اطلاع‌رسانی، گفت: در طول مسیر هر جا اخبار تازه به حضرت می‌رسید بدون درنگ این اخبار را در اختیار یاران خود قرار می‌داد؛ از جمله وقتی دو نفر خبری برای حضرت آوردند و قصد داشتند خبر شهادت هانی و مسلم را به صورت مخفیانه بدهند امام فرمودند که علنی بیان کنید همچنین بعد از اینکه امام وارد کربلا شدند وضعیت بحرانی را به مردم یادآوری کردند و اطلاعات کامل در اختیار مردم قرار دادند و در شب عاشورا هم افراد را جمع و به صراحت فرمودند هر کسی بماند فردا شهید خواهد شد و اکنون می‌توانید بروید.
وی افزود: آخرین حقی که در قیام امام حسین(ع) برجسته است احترام به حق دینداری و عمل بر طبق آن است یعنی اگر قیام امام نبود اصل اسلام نابود شده و به دست آیندگان نمی‌رسید؛ امام وقتی برای بیعت با یزید دعوت شدند فرمودند: اِنّا لِلّهِ وَاِنّا اِلَيْهِ راجِعُونَ وَعَلَى الاِْسْلامِ الْسَّلامُ اِذ قَدْ بُلِيَتِ الاُْمَّةُ بِراعٍ مِثْلَ يَزيدَ، وَلَقَدْ سَمِعْتُ رَسُولَ اللّه ِ صلي الله عليه و آلهيَقُولُ: اَلْخِلافَةُ مُحَرَّمَةٌ عَلى آلِ اَبى سُفيانَ؛ اگر شخصی مانند یزید حکمرانی جامعه اسلامی را به دست بگیرد باید فاتحه اسلام را خواند؛ امام در نامه به مردم بصره هم تاکید فرمودند که به یاری دین خدا بشتابید اگر می‌خواهید حق دینداری مردم باقی بماند؛ ایشان در نامه فرمودند سنت پیامبر(ص) از بین رفته و بدعت وارد دین شده است و اگر از من تبعیت کنید شما را به راه راست هدایت می‌کنم؛ حضرت به این دلیل جان خود را در این راه فدا کردند؛ «إن کان دین محمّد لم یستقم الّا بقتلی فیا سیوف خذینی»
حق هدایت؛ بزرگترین حق بشر
در ادامه حجت‌الاسلام والمسلمین حسین جوان آراسته؛ عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه در سخنانی با بیان اینکه در بیانیه جهانی حقوق بشر، با تاکید بر کرامت ذاتی انسان یکسری حقوق برای انسان برشمرده شده است، گفت: البته برخی هم معتقدند که خود کرامت یکی از حقوق اصلی بشر است؛ بسیاری از نویسندگان ما وقتی مسئله حقوق بشر را طرح می‌کنند با استناد به آیه «وَلَقَدْ كَرَّمْنَا بَنِي آدَمَ وَحَمَلْنَاهُمْ فِي الْبَرِّ وَالْبَحْرِ وَرَزَقْنَاهُمْ مِنَ الطَّيِّبَاتِ وَفَضَّلْنَاهُمْ عَلَىٰ كَثِيرٍ مِمَّنْ خَلَقْنَا تَفْضِيلًا» حقوقی را برای انسان فهرست می‌کنند.
وی افزود: این مسئله که آیا با مبنای کرامت می‌توان حقوقی برای بشر استخراج کرد باعث ایجاد یکسری دیدگاه‌ها شده است؛ برخی دین‌پژوهان معتقدند که کرامت زاینده هیچ حقی از حقوق بشری برای انسان نیست مگر یک حق که آن حق هم در ادبیات حقوق بشری مغفول است و در ادبیات دینی مورد تاکید بوده است و این حق، حق هدایت است که از آیه ولقد کرمنا… استخراج می‌شود. یعنی خدا انسان را با قابلیت‌هایی خلق کرده است که سایر موجودات ندارند و این حق ممتاز اوست یعنی هدایت و اگر این هدایت از جانب خدا وجود نداشت بشر می‌توانست در آخرت علیه خدا احتجاج کند.
استاد حوزه بیان کرد: پیامبر(ص) در روایتی فرمودند در سمت راست عرش الهی نوشته شده است که حسین(ع) مصباح هدایت و سفینه نجات است؛ این مسئله که امام حسین(ع) چراغ هدایت است پس قیام او هم براساس همین مسئله است یعنی سیدالشهدا(ع) حق هدایت بشر را استیفا کرده است و زمانی او چراغ هدایت است که مردم را در کشتی نجات خود قرار دهد.
ثبت دیدگاه